Πολιτική | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 1509
Το επικίνδυνο παραμύθι του καπιταλισμού
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Τριτ, 22 Δεκ 2015

Πάνε αρκετά χρόνια που ο κύριος Μπογιόπουλος, ένας γιάπης του οπορτουνισμού, μέσω ενός "δημοσιογραφικού" συγγράμματος, απεφάνθη πως ο "καπιταλισμός" φταίει για όλα και όποιος αμφιβάλει περί αυτού είναι ηλίθιος. Και έτσι ο γιάπης έγινε best seller γιατί βεβαίως η βλακεία "πουλάει" και ο συγκεκριμένος δεν πουλάει μόνο στους εντός ΚΚΕ, αλλά και στους εκτός αυτού. Και βεβαίως η βλακεία θα πουλάει για όσον καιρό οι αριστεροί της κοινωνικής βάσης, αντί να προσαρμόσουν την λογική τους στην σύγχρονη  πραγματικότητα, προσαρμόζουν την πραγματικότητα στην παλιά λογική τους.

Το παραμύθι όμως του σατανικού και ακατανίκητου καπιταλισμού έχει παραγίνει επικίνδυνο και οι άνθρωποι της κοινωνικής βάσης θα αρχίσουν γρήγορα να αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο αυτής της αυταπάτης που μετατοπίζει την δυνατότητα της κοινωνικής αλλαγής στο υπερπέραν και εξοικειώνει με την ιδέα της υποταγής στο αστικό εξουσιαστικό σύστημα. Κατά την άποψή μου ο καπιταλισμός δεν ήταν ποτέ ούτε καλός ούτε κακός: ήταν το οικονομικό σύστημα μιας ιστορικής περιόδου, που τώρα έχει τελειώσει και μαζί του έχει τελειώσει και ο σοσιαλισμός σαν το αντίπαλο οικονομικό σύστημα της ίδιας περιόδου. Κυρίως όμως έχει τελειώσει το εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα σαν πολιτικό σύστημα: έχει επέλθει αυτό που έχω ονομάσει «το τέλος της εξουσίας» και η παγκόσμια κοινωνία έχει περάσει στο επόμενο σύστημα, χωρίς η συνείδηση των ανθρώπων να έχει προσαρμοστεί σ' αυτό το συντελεσμένο πέρασμα: αυτό είναι που κάνει επικίνδυνη την εύλογη, κατά τα άλλα, αποβλάκωση των ανθρώπων που ονειρεύονται την αιωνιότητα της εξουσίας.

Ο καπιταλισμός έχει τελειώσει (θα εξηγήσω πιο κάτω, όσο μπορώ καλύτερα, το γιατί) αλλά ακόμα κι αν ο καπιταλισμός της εποχής του Μαρξ, είχε μείνει αναλλοίωτος, η χρήση του όρου στην πολιτική είναι ατασθαλία ασυγχώρητη που άλλωστε άρχισε διαπράττεται μετά από την υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος στο τέλος της δεκαετίας του '40.

Κι αυτό γιατί ο καπιταλισμός δεν είναι ένα σύστημα θεσμών, ένα πολιτικό σύστημα, αλλά ένα πραγματικό σύστημα της κοινωνίας, ένα οικονομικό σύστημα, το τρίτο και τελευταίο στην σειρά των οικονομικών συστημάτων, μετά το δουλοκτητικό και το φεουδαρχικό. Το αστικό πολιτικό σύστημα, είτε σαν αστική δικτατορία, είτε σαν αστική δημοκρατία, βεβαίως στηρίχθηκε πάνω στο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα αλλά ποτέ δεν ταυτίστηκε μ' αυτό και πάντα ήταν πιο πίσω απ' τις απαιτήσεις του. Το οικονομικό σύστημα --όποιο κι αν είναι-- υπόκειται άμεσα και υποχρεωτικά στην αέναη αλλαγή της πραγματικής κοινωνίας, ενώ αντίθετα το πολιτικό σύστημα είναι αναγκασμένο να συντηρεί την κατάστασή του θεσμικού συστήματος αναλλοίωτη.

Τελικά, και εντελώς άσχετα από το όνομα που θα του δώσουμε, ο οικονομικός τομέας του πραγματικού κοινωνικού συστήματος έχει εξελιχθεί πέρα από κάθε φαντασία, ενώ το εξουσιαστικό θεσμικό αστικό σύστημα διατηρείται, με την βία και την εξαπάτηση στην προπολεμική του κατάσταση. Η απόσταση ανάμεσα στις πραγματικές σχέσεις και στις θεσμικές σχέσεις είναι τόσο μεγάλη ώστε καταπιέζοντας το πραγματικό οικονομικό σύστημα, η απόσταση που διαρκώς μεγαλώνει, δημιουργεί την βασική αντίθεση της σύγχρονης κοινωνίας. Πρέπει να γίνει σαφές πως η αντίθεση ανάμεσα στο πραγματικό κοινωνικό σύστημα και στο θεσμικό κοινωνικό σύστημα συνιστά την βασική αντίθεση της σύγχρονης κοινωνίας και όχι το καραγκιοζιλίκι της αλά ΚΚΕ δήθεν "ταξικής πάλης".

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα --αν μπορεί κανείς να ονομάσει σύστημα την φούσκα των αγορών-- ασφαλώς και δεν είναι καπιταλιστικό. Κι αυτό γιατί δεν υπάρχει πια η βασική σχέση ανάμεσα στον τυπικό ιδιοκτήτη της εργατικής δύναμης που είναι ο εργάτης και στον ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής που είναι ο λεγόμενος καπιταλιστής. Δεν υπάρχει δηλαδή το στοιχειώδες ζευγάρι που ενσυνείδητα υλοποιεί την σχέση μεταξύ εργασίας και μέσων.

Υπάρχει η εργασία, υπάρχουν και τα μέσα, δεν υπάρχει όμως υλοποιημένη σε πρόσωπα η σχέση μεταξύ τους. Στην τυπική καπιταλιστική σχέση η εργατική δύναμη συνδυάζεται με τα μέσα της παραγωγής και από τον συνδυασμό τους παράγεται ένα προϊόν. Το προϊόν μοιράζεται ανάμεσα στην δύναμη και στα μέσα κατά το μέρος που είναι απαραίτητο για την αναπαραγωγή τους και το προϊόν που περισσεύει εφ όσον βεβαίως πουληθεί αποτελεί την περιβόητη υπεραξία! Αλλά η υπεραξία υπάρχει πραγματικά εφ όσον, και μόνο, μπορεί κι αυτή να μοιραστεί ανάμεσα στην εργασία και στα μέσα παραγωγής, προκειμένου να βελτιώσει την ποιότητα και των δύο και να καταστήσει τον συνδυασμό τους παραγωγικότερο. Και τελικά ο τρόπος διανομής της υπεραξίας που εξ ορισμού είναι "άδικος" αποτελεί το πεδίο του πολιτικού ανταγωνισμού ανάμεσα στον εργάτη και στον καπιταλίστα.

Η παραπάνω τυπική περιγραφή της σχέσης μεταξύ εργατικής δύναμης και μέσων παραγωγής βεβαίως πολυπλοκοποιείται αλλά η ιστορικά καθορισμένη ουσία της σαν τρόπος με τον οποίο η κοινωνία αναπαράγει την ύπαρξή της παραμένει. Σήμερα ούτε ο εργάτης είναι ιδιοκτήτης της εργατικής του δύναμης ούτε ο υποτιθέμενος (αόριστος άλλωστε) ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής είναι πραγματικός ιδιοκτήτης τους. Ιδιοκτησία σημαίνει όρια και δυνατότητα εποπτείας από τον ιδιοκτήτη, και στην σημερινή πολυπλοκότητα ούτε τα μέσα παράγωγής ούτε η εργατική δύναμη έχουν την παραμικρή χρησιμότητα μέσα στα όριά τους και κάτω από την εποπτεία ενός ιδιοκτήτη.

Στο σημερινό οικονομικό υποτιθέμενο σύστημα, η ουσία του "καπιταλισμού", είναι ανύπαρκτη είναι όμως αντίθετα υπαρκτός ο συνδυασμός του φασιστικού βιασμού με την οπορτουνιστική διαστρέβλωση της σημερινής πραγματικής σχέσης ανάμεσα στην εργατική δύναμη και στα μέσα παραγωγής.

Η διαστρέβλωση έγκειται στην αποσιώπηση του γεγονότος πως όχι μόνο στην καπιταλιστική περίοδο αλλά και σε όλη την διάρκεια της πατριαρχίας οι χαώδεις φυσικές σχέσεις παραγωγής που είχαν αναπτυχθεί στην προπατριαρχική εποχή, τυποποιήθηκαν σε μια σχέση εξουσίας που εισήγαγε την πρακτική διακυβέρνησης κάτω από την συγκέντρωση και την οργάνωση της βίας.  Η πατριαρχία ήταν μια μεγάλη επανάσταση στις ανθρώπινες σχέσης αλλά στην διάρκειά της το στοιχείο της διακυβέρνησης διαρκώς εμπλουτιζόταν ενώ το στοιχείο της εξουσίας διαρκώς έφθινε. Μέχρι που στην σημερινή κοινωνική πολυπλοκότητα το στοιχείο της εξουσίας (όπως και η ταυτόσημη με αυτή έννοια της ιδιοκτησίας) έχει τελείως αχρηστευτεί.

Δεν μπορούμε επομένως να μιλάμε για καπιταλισμό: ούτε σαν ο καπιταλισμός να αποτελεί το σημερινό πολιτικό σύστημα εξουσίας αλλά ούτε και σαν ο καπιταλισμός να αποτελεί το πραγματικό οικονομικό σύστημα πάνω στο οποίο στηρίζεται το πολιτικό σύστημα εξουσίας. Αντίθετα ο συνδυασμός της φασιστικής και της οπορτουνιστικής εμμονής στην διατήρηση με την βία και με την εξαπάτηση αντιστοίχως, του παράγοντα της εξουσίας στα συστήματα διακυβέρνησης που προωθούνται εκ των πραγμάτων εμποδίζει επικίνδυνα την αναγνώριση της σημερινής κοινωνικής αλλαγής που ήδη συμβαίνει. Η αλλαγή του πραγματικού κοινωνικού συστήματος δεν μπορεί εμποδιστεί. Η γενίκευση της σύγκρουσης που ετοιμάζεται αλλά και οι υποκειμενικές επιλογές μέσα στο πλαίσιο του φασιστοπορτουνισμού προωθούν την αλλαγή. Αν όμως η αλλαγή συνεχίσει να προωθείται μ' αυτό τον τρόπο η καταστροφή της ανθρωπότητας είναι εξασφαλισμένη.

Όλα αυτά που γράφω εδώ δεν είναι πρωτοφανή και άλλωστε η αναγωγή του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού σε πολιτικά συστήματα είναι προϊόν της μεταπολεμικής παραδοξότητας. Ο Μαρξ και ο Λένιν είναι σαφέστατοι στην υπογράμμιση της προτεραιότητας που έχει η ιστορική λειτουργία της κοινωνίας έναντι της πολιτικής. Αυτό που δεν ήταν σαφές είναι η φυσιογνωμία της κομμουνιστικής κοινωνίας και η σημασία του υποκειμενικού παράγοντα στην επαναστατική αλλαγή. Γι αυτά όλα θα χρειαστεί να συζητήσουν οι αριστεροί της κοινωνικής βάσης. Αν δεν το κάνουν σήμερα σε συνθήκες πιο εύκολες αλλά και πιο πρόσφορες για τον εφησυχασμό και την σύγχυση θα το κάνουν αύριο μετά από κάποιες απώλειες σε συνθήκες πιο άγριες αλλά και απαγορευτικές για κάθε εφησυχασμό και κάθε σύγχυση: έτσι έγινε με την δικτατορία έτσι θα γίνει και τώρα.

Αυτή την στιγμή οι άνθρωποι της κοινωνικής βάσης που είναι έτοιμοι να απαλλαγούν από την αρρώστια του φασισμού ή του οπορτουνισμού είναι πολλοί. Οι υποκειμενικές αλλαγές δύσκολα γίνονται αλλά όταν έρθει η ώρα τους γίνονται ραγδαία: όπως ραγδαία απομακρύνθηκαν από την αυταπάτη του ΣΥΡΙΖΑ, ραγδαία θα συνδεθούν τόσο σε μια νέα (στην δομή και στην θεωρία) επαναστατική οργάνωση της Αριστεράς όσο και σε μια νέα πολιτική οργάνωση της κοινωνίας. Το βασικό αυτής της διαδικασίας είναι η πλατιά κατανόηση πως πράγματι το παλιό πολιτικό σύστημα έχει οριστικά καταρρεύσει  αλλά το "καινούριο" σύστημα που προσπαθούν να στήσουν οι επιτελείς του φασιστοπορτουνισμού είναι ακόμα παλιότερο και η ελπίδα να στηθεί ήρθε και παρήλθε.

Το κλειδί γι αυτή την διαδικασία είναι η κατανόηση πως ο στρατηγικός στόχος της κάθε επιμέρους ή γενικής κοινωνικής οργάνωσης δεν είναι να ελέγξει το εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα αλλά να το παρακάμψει και να ξεκαθαρίσει τον εξουσιαστικό παράγοντα από την διακυβέρνηση που την έχει ήδη αναλάβει.

κείμενο pdf
Δεν υπάρχει !