το τέλος της εξουσίας | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 1558
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Τετ, 20 Μαρτ 2013

Συνήθως ο πρόλογος γράφεται όταν ένα σύγγραμμα έχει τελειώσει και πρόκειται να κυκλοφορήσει, για να εξηγήσει στους αναγνώστες του τις συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε και τους στόχους που έχει η έκδοσή του. Αντίθετα αυτός εδώ ο πρόλογος γράφεται πριν αρχίσει η συγγραφή του βιβλίου στο οποίο αναφέρεται. Γράφεται για να περιγράψει την διαδικασία της συγγραφής η οποία πρόκειται να γίνει online. Οι αναγνώστες αυτού του προλόγου θα μπορούν να παρακολουθούν την συγγραφή ενός βιβλίου που φιλοδοξεί να περιγράψει -- με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό -- το τέλος της εξουσίας και αφού θα το παρακολουθούν να γράφεται θα μπορούν, με έμμεσο αλλά αποφασιστικό τρόπο και να το επηρεάζουν, να το διορθώνουν, να το κατευθύνουν.

Το βιβλίο για το τέλος της εξουσίας αρχίζει τώρα, η ιδέα όμως να γράψω ένα βιβλίο μ' αυτόν τον τίτλο και με το σχετικό περιεχόμενο δεν είναι καθόλου καινούρια. Αφετηρία της μπορεί να θεωρηθεί το περιβόητο αλλά καθόλου προσεκτικά διαβασμένο από τους αντιπάλους του (πραγματικούς και υποτιθέμενους) του τέλος της Ιστορίας του Φράνσις Φουκουγιάμα. Η λέξη τέλος στον τίτλο του βιβλίου του Φουκουγιάμα κινητοποίησε σε ένα πλήθος ανθρώπων του πολιτικού λόγου μια ατέλειωτη σειρά από διαπιστώσεις του τέλους ισάριθμων πραγμάτων και καταστάσεων, που είτε τέλειωναν πραγματικά είτε όχι, δημιουργώντας σε πολλούς και σε μένα την έντονη αίσθηση πως πράγματι κάτι τελειώνει. Την ιδέα πως αυτό που τελειώνει είναι η εξουσία την απόκτησα διαβάζοντας το τέλος του κομμουνισμού του Γιάννη Χοντζέα, στον οποίο άλλωστε είναι -- θα έλεγα εκ των πραγμάτων -- αφιερωμένη αυτή η προσπάθεια.

Από την στιγμή που συνειδητοποίησα πως το τέλος της εξουσίας βρίσκεται ήδη -- και μάλιστα από πολύ καιρό -- στην ημερήσια διάταξη μέχρι να αποφασίσω πως αυτή η σκέψη πρέπει να διατυπωθεί ρητά πέρασαν μερικά χρόνια. Μέσα σ' αυτά τα χρόνια έγινε φανερό πως το μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα έχει τελειώσει και επομένως την απαιτούμενη πραγματική (και όχι ρεβιζιονιστική) αναθεώρηση της επαναστατικής κοινωνικής θεωρίας, δεν μπορεί να την επιχειρήσει το "οργανωμένο αριστερό (κατ' όνομα μόνο) κίνημα" που άλλωστε είχε πια διαλυθεί. Την απόφαση την πήρα, με μεγάλο συναισθηματικό κόστος, αλλά την πήρα, όταν χάρη στις συνθήκες της επικοινωνίας που δημιούργησε το internet έγινε εφικτό να ξεφύγω από τον κλοιό της αποσιώπησης, της δυσφήμησης και της λογοκρισίας, στην οποία παραμένουν μαέστροι οι τελευταίοι αποστάτες του επαναστατικού κινήματος.

Η απόφασή μου να ανεξαρτητοποιήσω την σκέψη μου και την προοπτική μου από τα θλιβερά απομεινάρια του μαρξιστικού λενινιστικού κινήματος συνέπεσε, καθόλου τυχαία, με την έκρηξη της δημόσιας συζήτησης που συνέβη στην εποχή του κινήματος που χαρακτηρίστηκε "αντιπολεμικό" αλλά ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια που έθετε το ειρηνιστικό του πλαίσιο. Το σύνθημα "ένας καλύτερος κόσμος είναι εφικτός", όπως κι αν νοήθηκε, προσγείωσε ουσιαστικά στο έδαφος της πραγματικότητας την δήθεν "ουτοπία" της αταξικής κοινωνίας. Αυτό που αποκαλύφθηκε ωστόσο κάτω από την πίεση αυτού του κινήματος δεν ήταν τόσο η αποσαθρωτική μετάλλαξη της εναπομείνασας ιμπεριαλιστικής ισχύος, όσο η εγκληματική αδιαφορία των επιτελών της υποτιθέμενης "Αριστεράς" να επανέλθουν στο έδαφος της πραγματικότητας που δημιουργούσαν οι νέες κοινωνικές συνθήκες.

Η ιδέα του τέλους της εξουσίας δεν εμφανίστηκε στην συνείδησή μου απότομα με κάποιου είδους επιφοίτηση. Οικοδομήθηκε σταδιακά μέσα από την απόρριψη σιγά-σιγά όλων των δεσμών μου με τον κόσμο των επιτελείων. Ο συνειδησιακός εξοπλισμός που απαιτούνταν για να γίνει δυνατή αυτή η απόρριψη προερχόταν ολόκληρος από την Πολιτιστική Επανάσταση, στην βάση της οποίας αναπτύχθηκε το μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα. Και πάλι όμως πρέπει να τονίσω πως το βαθύ νόημα αυτής της επανάστασης δεν θα μπορούσα να το έχω αναγνωρίσει, χωρίς την επαφή μου με τον Γιάννη Χοντζέα που με έμαθε να βλέπω την ιστορική ουσία των πολιτικών εξελίξεων πίσω από τα πολιτικά φαινόμενα που εμφανίζονται.

Η Πολιτιστική Επανάσταση είναι ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο θέμα του τέλους της εξουσίας και από ιστορική άποψη ίσως το πιο σημαντικό. Θα εξεταστεί επομένως, όσο βαθειά γίνεται, στην ώρα της στο κείμενο που αρχίζει. Πρέπει όμως από τώρα να υπογραμμίσω πως ο εξοπλισμός με τον οποίο με εφοδίασε ώστε να γίνει δυνατή, από άποψη ψυχολογική, η ρήξη μου με τον κόσμο των επιτελείων μπορεί να συνοψιστεί στο σύνθημα της για το δικαίωμα του ατόμου στην εξέγερση. Το σύνθημα αυτό έχουν προσπαθήσει να το διαστρεβλώσουν οι έμποροι της κληρονομιάς του επαναστατικού κινήματος, δεδομένου ότι αυτό αποτελεί την πεμπτουσία της επαναστατικής πολιτικής που έχουν εγκαταλείψει. Προσπαθούν να το προσαρμόσουν στις ανάγκες τους, περιορίζοντας την σημασία του στην έννοια της κοινωνικής εξέγερσης ενάντια στο πολιτικό καθεστώς. Αν ήταν όμως μόνο αυτή η σημασία του η Πολιτιστική Επανάσταση δεν θα είχε προσθέσει τίποτα. Το νόημα αυτού του  συνθήματος ήταν το δικαίωμα των επαναστατών να εξεγείρονται ενάντια στα επιτελεία της επανάστασης.

Όταν θα έρθει η ώρα θα προσπαθήσω να εξηγήσω το φιλοσοφικό βάθος του (ατομικού) δικαιώματος στην εξέγερση και την σχέση του με το τέλος της εξουσίας. Προς το παρόν περιορίζομαι να πω ότι το δικαίωμα αυτό αφορά τις εσωτερικές σχέσεις στους χώρους του επαναστατικού κινήματος. Χωρίς την άσκηση αυτού του δικαιώματος δεν μπορεί κανείς να υπομείνει την ψυχολογική πίεση που θα δεχτεί, αν προσπαθήσει να λειτουργήσει επαναστατικά μέσα σ' αυτούς τους χώρους που υποτίθεται ότι εκφράζουν τα ιερά και τα όσιά του σαν επαναστάτη. Σε μένα προσωπικά το δικαίωμα στην εξέγερση λειτούργησε σαν μπούσουλας που με έβγαλε από το εσωτερικό μιας "Αριστεράς" που δεν είχε καμιά σχέση με τον ίδιο τον λόγο της ύπαρξής της, στον έξω χώρο μιας κοινωνίας που πλησιάζει όλο και πιο κοντά στην επαναστατική αλλαγή.

Από μια άποψη, αυτός ο πρόλογος στην μελέτη του τέλους της εξουσίας είναι και ο επίλογος μιας σχεδόν δεκάχρονης πορείας που με έφερε από την κατανόηση του τέλους του μαρξιστικού λενινιστικού κινήματος στην κατανόηση του τέλους του εξουσιαστικού συστήματος και στην συναίσθηση της επείγουσας ανάγκης να εκφραστεί αυτή η κατανόηση με ένα θεωρητικό κείμενο με τον τίτλο το τέλος της εξουσίας.

Η απόφαση να γραφτεί αυτό το κείμενο online είναι το τελευταίο βήμα αυτής της πορείας και ταυτοχρόνως η κατακλείδα της. Η ιδέα ενός κειμένου μ' αυτό το θέμα, και μάλιστα και μ' αυτό τον τίτλο, γεννήθηκε από την αρχή της πορείας. Μια πρόχειρη "αρχαιολογική" έρευνα στον υπολογιστή μου αποκαλύπτει πως τον Νοέμβριο του 2004 επιχειρούσα να βάλω σε τάξη την δομή ενός συγγράμματος και υπήρχε ήδη ένας σεβαστός όγκος κειμένου που θα αποτελούσε τα δυο πρώτα κεφάλαια αυτού του συγγράμματος. Η ιδέα όμως να γραφτεί το κείμενο online έχει ζωή μόλις δύο μηνών. Πρόκυψε από την σκέψη πως μου είναι αδύνατο να αποσπαστώ από την παρακολούθηση της πολιτικής καθημερινότητας για την συγγραφή ενός βιβλίου, πως είναι πολύ αργά στην ηλικία μου να προγραμματίσω μια "μακρόπνοη" εργασία και τέλος πως τα παραδείγματα στα οποία θα πρέπει να αναφερθεί μια τέτοια μελέτη είναι πολύ ρευστά για να παρουσιαστούν στο τέλος μιας τέτοιας συγγραφικής δουλειάς.

Έτσι ο επίλογος της πορείας ωρίμανσης μιας θεωρίας για την εξουσία γίνεται ταυτόχρονα πρόλογος της πορείας διατύπωσης της ίδιας θεωρίας που θα αναπτύσσεται μαζί με το κοινωνικό φαινόμενο που ερμηνεύει. Κι αν εγώ για οποιοδήποτε λόγο σταματήσω να συμβάλω σ' αυτή την προσπάθεια είναι βέβαιο ότι κάποιοι άλλοι νεότεροι και πιθανότατα ικανότεροι από μένα θα συνεχίσουν. Το μόνο που μένει λοιπόν σ' αυτό τον πρόλογο (που άλλωστε είναι το μόνο κομμάτι αυτού του συγγραφικού εγχειρήματος του οποίου θα διεκδικώ την φυσική πατρότητα) είναι δύο ακόμα παράγραφοι: η πρώτη αφορά το πνεύμα του εγχειρήματος και η δεύτερη την μεθοδολογία του.

Η ιδέα του τέλους της εξουσίας είναι η άρνηση του τέλους της ιστορίας. Η ιστορία του ανθρώπου δεν έχει αρχή και επομένως δεν μπορεί να έχει και τέλος. Αντίθετα η εξουσία έχει αρχή και επομένως έχει και τέλος. Οι σχέσεις που συγκροτούν την κοινωνία δεν ήταν πάντα εξουσιαστικές, δεν είχαν πάντα εξουσιαστικό χαρακτήρα. Τον απόκτησαν σε μια πολύ κοντινή εποχή (γύρω στο 2000 προ Χριστού) και όλη η ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας, από τότε μέχρι σήμερα, χαρακτηρίζεται από την διαλεκτική αντιθετική ενότητα της εξουσιαστικής και της πραγματικής πλευράς των κοινωνικών σχέσεων. Αυτό είναι το δόγμα στο οποίο μπορεί σήμερα να στηριχθεί η επαναστατική θεωρία και το βασικό της θεώρημα είναι πως σήμερα ζούμε στο τέλος της εξουσίας.

Θεωρία είναι μια βασική παραδοχή, ένα δόγμα, με βάση το οποίο μπορούν να ερμηνευθούν όλα τα φαινόμενα που ενδιαφέρουν αυτούς που την υιοθετούν. Η παραπάνω τονισμένη φράση μπορεί να ερμηνεύσει όλα τα φαινόμενα της κοινωνίας της περιόδου για την οποία μιλάμε, και αντίστροφα κανένα φαινόμενο του παρελθόντος και του παρόντος δεν μπορεί να ερμηνευτεί, καθώς επίσης και κανένα φαινόμενο του μέλλοντος δεν μπορεί να προβλεφθεί χωρίς την προσφυγή σ' αυτήν την θεωρία. Η θεωρία του Φουκουγιάμα, το τέλος της ιστορίας, σημαίνει απλά πως η αστική σκέψη έφτασε στα όριά της. Αντίθετα από την νευτώνεια αστική σκέψη, που βλέπει την ιστορία σαν μια γραμμική κίνηση, η διαλεκτική σκέψη μπορεί να δει την ιστορία του ανθρώπου, και των ανθρώπων, σαν ένα συνεχές βάθεμα από την οικουμενικότητα στην ατομικότητα και σαν ένα συνεχές πλάτεμα από την ατομικότητα στην οικουμενικότητα. Μ' αυτό τον τρόπο θα εξελιχθεί το κείμενο που αρχίζει μ' αυτόν εδώ τον πρόλογο.

κείμενο pdf
Δεν υπάρχει !
αναφορές