Ο Χάντιγκτον πριν λίγα χρόνια διατύπωσε τη θεωρία της «Σύγκρουσης των πολιτισμών». Οι τηλεοπτικοί και εν γένει δημοσιογραφικοί συνεχιστές του σε αγαστή συνεργασία με τα προπαγανδιστικά κέντρα του αμερικανικού επεκτατισμoύ απλοποίησαν τις απόψεις του διανοητή προσαρμόζοντας τις στα σύγχρονα δεδομένα. Άξαφνα η ανθρωπότητα «φωτίστηκε» από ένα νέο φιλοσοφικό ρεύμα. «Ο πόλεμος στο Ιράκ» διδάσκουν τούτοι οι πραματευτές της μοναδικής αλήθειας και των αδιάσειστων αξιωμάτων είναι «μια πτυχή της σύγκρουσης Δύσης και Ανατολής», και κατ επέκταση δυτικού επιστημονικού ορθολογισμού και μουσουλμανικής οπισθοδρόμησης. Κάθε τρομοκρατική πράξη των πολεμιστών της Αλ Κάιντα, κάθε βάρβαρη θανάτωση κάποιου δύστυχου ομήρου προκαλεί κρυφά χαμόγελα αρρωστημένης αυτοεπιβεβαίωσης στους υπερασπιστές τούτης της νέας φόρμουλας.

Η χυδαιότητα της προαναφερθείσας άποψης υπό άλλες συνθήκες θα εξέπληττε ακόμα και τους πιο αντιδραστικούς αναγνώστες. Σήμερα όμως η παγκόσμια κατάσταση μπορεί πολύ εύκολα να οδηγήσει σε παρόμοιες συγχύσεις. Οι μεταβατικές περίοδοι, εποχές πνευματικής παρακμής και ηθικής κρίσης, όπου το παλιό δεν έχει γκρεμιστεί προς το παρόν και το νέο δεν έχει γεννηθεί ακόμα δίνουν την ευκαιρία σε τέτοια απλοϊκά φιλοσοφικά σχήματα να αναδυθούν και να κατασταλάξουν στις συνειδήσεις των μαζών. Υψωμένες στο ασαφές πεδίο της αφαίρεσης οι έννοιες του «δυτικού» και «ανατολικού» πολιτισμού φαντάζουν σταθερές, δεδομένες, αμετάβλητες. Κι όμως πόσο επιπόλαιη ακούγεται αυτή η άποψη όταν τις βιώσουμε στη ζωντανή δυναμική της εξέλιξης! Τα περιβόητα πολιτιστικά στρατόπεδα αναπτύσσονται μέσα στο κοινωνικό σώμα που από μόνο του είναι πεδίο πανίσχυρων αντιφάσεων. Οι ενδογενείς του αντιθέσεις μέσα από τη διαρκή σύγκρουση και την διαλεκτική τους σύνθεση καθιστούν από μόνες τους την εξιδανικευμένη εικόνα μιας συμπαγούς, «καθαρής» κουλτούρας, σχήμα επιφανειακό και κατά βάση πλαστό. Ο δυτικός πολιτισμός δεν είναι το καθαρόαιμο τέκνο του ελληνικού Λόγου και της χριστιανικής Αγάπης όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι εκπορνευμένες πένες του παγκόσμιου τύπου. Περιλαμβάνει στον ιδεολογικό του χώρο τον ορθολογιστή επιστήμονα αλλά και τον φανατικό προτεστάντη που διαδηλώνει κατά της χρήσης βλαστοκυττάρων για ιατρικούς σκοπούς. Η δυτική κουλτούρα περικλείει τον φιλελεύθερο και το μαρξιστή, τον δημοκράτη και το φασίστα τον τρομοκράτη και τον μετριοπαθή ρεφορμιστή. Από την άλλη πλευρά ο ανατολικός-μουσουλμανικός πολιτισμός συμπεριλαμβάνει στις τάξεις του στοιχεία ετερογενή και άλλοτε ολότελα διαφορετικά.

Η Σ. Αραβία με την κρίση που περνά δίνει το στίγμα των ποικιλόμορφων και συχνά αντιφατικών κατευθύνσεων που μπορεί να ακολουθήσει ένας πολιτισμός. Αυτή τη στιγμή η χώρα κυβερνάται από μια κάστα 7000 πριγκίπων, μια θεοκρατική δικτατορική κυβέρνηση απάνθρωπη στην ιδεολογία της και αδυσώπητη στις μεθόδους άσκησης κυριαρχικής εξουσίας. Κάτι όμως δεν πάει καλά σ αυτόν τον θρησκευτικό «παράδεισο». Μια ομάδα επιχειρηματιών και διανοουμένων με διακήρυξη της ζητεί επειγόντως βαθιές και ριζικές αλλαγές στην πολιτική και θρησκευτική σφαίρα. Απαιτεί με λίγα λόγια τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της χώρας. Από την άλλη πλευρά, στα βαθιά στρώματα του λαού αναπτύσσεται το κίνημα του μουσουλμανικού φονταμενταλισμού σαν αντίδραση στην αυταρχική διοίκηση και την αμερικανική κηδεμονία. Η κατάσταση δεν μας φαίνεται και τόσο ανοίκεια. Οι διεκδικήσεις του πνευματικού και οικονομικού κόσμου προέρχονται από ένα ρεφορμιστικού τύπου μπλοκ που εκφράζει τα ιστορικά συμφέροντα των μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Οι δυνάμεις τους ασφυκτιούν περικυκλωμένες από τα τοιχώματα του αυταρχικού καθεστώτος ενώ παράλληλα με τρόμο αντικρίζουν τα θανατηφόρα νέφη ενός εξτρεμιστικού ισλαμικού κινήματος να κοντοζυγώνουν από τα κάτω. Η εξουσία αργοκίνητη και δύσκαμπτη σιγοκαίγεται από τη λάβα που κοχλάζει στα πόδια της όμως αντιδρά διστακτικά. Ήδη υποσχέθηκε τη λήψη σειράς μέτρων για την εξασφάλιση κάποιων στοιχειωδών ελευθεριών. Αν αφαιρέσουμε τις τοπικές ιδιαιτερότητες οι συγκρούσεις εντός της σαουδαραβικής κοινωνίας τουλάχιστον ως αυτό το σημείο παρουσιάζουν πολλά κοινά με αντίστοιχες του δυτικού κόσμου κατά τη διάρκεια της ιστορίας

Αλλά το ουσιαστικό ζήτημα είναι ότι οι πιο καταπιεσμένες μάζες του λαού στον αραβικό κόσμο στρέφονται στον μουσουλμανικό εξτρεμισμό ο οποίος προβάλλεται ως το μοναδικό γνήσιο λαϊκό κίνημα. Αυτή η στροφή είναι που γεννά τα ιδεολογήματα περί σύγκρουσης της Δύσης με την Ανατολή καθώς η τελευταία ταυτίζεται απλοϊκά με τη βαρβαρότητα της ισλαμικής τρομοκρατίας και την καθυστέρηση των θεοκρατικών κοινωνιών. Η αιτία λοιπόν της αυτής της συμπεριφοράς του αραβικού λαού είναι που θα δώσει το κλειδί του προβλήματος και θα γκρεμίσει την προπαγάνδα για ένα δήθεν πόλεμο πολιτισμών. Η πρόσφατη σύγκρουση δύσης και ανατολής εντοπίζεται στο Ιράκ. Εκεί ο παραλογισμός της τρομοκρατικής βίας ξεδιπλώνεται σ όλο του το μεγαλείο. Αλλά γι αυτήν την τρέλα ευθύνεται ο Μωάμεθ; H αλήθεια είναι ότι ξαφνικά το καθημαγμένο απ τον πόλεμο Ιράκ πλημμύρισε από ένα τεράστιο πολυεθνικό κύμα ξένων εισβολέων. Αμερικάνοι, Βρετανοί, Ιταλοί, Ισπανοί και ακόμα Κορεάτες, Ιάπωνες, Πολωνοί, Βούλγαροι, βαδίζουν στις λεωφόρους της Βαγδάτης και της Φαλούτζα, κινούνται ανενόχλητοι με την αλαζονεία του καταχτητή και κατά πάσα πιθανότητα συμπεριφέρονται στους ιρακινούς σαν σε αποικιακούς σκλάβους. Τους συλλαμβάνουν νύχτα, τους φυλακίζουν σε φυλακές κολαστήρια, τους βασανίζουν, ανοίγουν πυρ σε διαδηλώσεις άοπλων πολιτών και κουρελιάζουν την εθνική τους περηφάνια. Όπως σε κάθε κρίση διιστορικά έτσι και σ αυτήν, η ένταση της είναι που καθορίζει το βαθμό της ριζοσπαστικοποίησης του λαού. Οι εξαθλιωμένες μάζες στραγγαλισμένες απ το φονικό χέρι των Αμερικανών «ελευθερωτών» ψάχνουν απεγνωσμένα διεξόδους. Σ' αυτόν τον ιστορικό ρόλο έρχεται να δώσει ζωή και νόημα ο ισλαμικός φονταμενταλισμός.

Ο δυτικός φονταμενταλισμός στην πορεία της ιστορίας διαλύθηκε μέσα στην πλημμύρα της τεχνολογικής επιστημονικής εξέλιξης και πάλι όχι απόλυτα. Βουλιαγμένο στον μεσαίωνα της εξαθλίωσης. στην αποικιακή βαρβαρότητα και τους εμφυλίους φατριαστικούς πολέμους το ανατολικό αντίστοιχο του όχι μόνο δεν διαλύθηκε αλλά οξύνθηκε, τονώθηκε, φούντωσε. Σήμερα εν έτει 2004, μέσα στις σχεδόν προϊστορικές καλύβες και τα μισογκρεμισμένα απ τους βομβαρδισμούς διαμερίσματα των αράβων πολιτών, το μεσαιωνικό Ισλάμ επιζεί. Η φωνή του μουεζίνη, ο μιναρές, οι θρύλοι για τα ιερά τάγματα του προφήτη είναι πολύ πιο κοντά στους δυστυχείς κατοίκους του Ιράκ από τα αγαθά της ηλεκτρονικής μας εποχής. Και όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, για αυτήν την κατάσταση δεν ευθύνεται ούτε ο μουεζίνης, ούτε ο μιναρές καθ εαυτοί, ούτε άλλωστε και ο πολιτισμός που εκπροσωπούν. Ο εξτρεμιστικός ισλαμισμός απλά συνδύασε την αγανάκτηση, το απύθμενο μίσος του λαού για την ξένη κατοχή με τη θρησκευτική του παράδοση και τους έδωσε πολιτικό σχήμα. Το αποτέλεσμα ήταν εκρηκτικό.

Δεν χρειάστηκε πολλή προσπάθεια στους πολεμιστές του Ισλάμ για να κερδίσουν την μεγάλη μάζα των Ιρακινών. Οι άρτιες οργανωτικές δομές των ακραίων οργανώσεων, όπου η αποφασισμένη αβάν γκαρντ των πνευματικών ηγετών ελέγχει μυριάδες ορκισμένους μαχητές σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας, δυνάμωσαν από τον όλεθρο που έσπειραν τα εκστρατευτικά σώματα της Δυτικής Συμμαχίας. Ο ίδιος ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός με το σαρωτικό κύμα φρίκης που εξαπέλυσε έριξε το λαό στην αγκαλιά των Μουζαχεντίν. Δεν είναι η ελπίδα που στρέφει τους πολίτες σ' αυτό το τόσο ακραίο κομμάτι της ισλαμικής κουλτούρας αλλά η ολοκληρωτική απελπισία. Το πρόβλημα παίρνει λοιπόν την πραγματική του μορφή. Ο πολιτισμός της ανατολής δεν «συγκρούεται» με τη δύση. Οι ανατολικές κοινωνίες χτίζουν αμυντικούς μηχανισμούς ενάντια σε μια επίθεση που όντως εκδηλώνεται με απίστευτη σφοδρότητα από τα δυτικά. Το παράδοξο όμως είναι ότι σε τελική ανάλυση ούτε και ο δυτικός πολιτισμός συγκρούεται με την ανατολή!

Το κεφαλαιοκρατικό σύστημα για να διατηρήσει την σταθερότητα του έχει ζωτική ανάγκη να κυριαρχήσει στις παγκόσμιες πλουτοπαραγωγικές πηγές. Ο δυτικός κόσμος στηρίζεται στα «καύσιμα» και τα ορυκτά που του παρέχει η ανατολή. Οι Η.Π.Α. έχουν ανάγκη να σταθεροποιήσουν και να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Γι αυτό το σκοπό κινητοποιούν την ισχυρότερη πολεμική μηχανή της υφηλίου ενάντια στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Το διεθνές εμπόριο όταν διενεργείται σε διακρατικό επίπεδο αποδεικνύεται συχνά ανεπαρκές στη σφαίρα της ικανοποίησης των «κρατικών» συμφερόντων. Η ηθική της ελεύθερης αγοράς, των διαπραγματεύσεων, της συναίνεσης και της εμπορικής πίστης εκμηδενίζεται τη στιγμή που το κυρίαρχο μέρος παύει να έχει ανάγκη από τα περίτεχνα τούτα στολίδια. Και ξαφνικά η φύση αποκαλύπτεται μπροστά μας «με ματωμένα νύχια και δόντια». Οι πρεσβευτές της Δύσης δεν πλησιάζουν τους «βάρβαρους ιθαγενείς» με χάντρες και κορδέλες ούτε με τα γελοία βαλιτσάκια των χρηματιστών, δεν έχουν ανάγκη πια να το κάνουν. Οι εμπορικές συμφωνίες με τους σεΐχηδες και τις θεοκρατικές κυβερνήσεις της μ. ανατολής θα κλείνονται στο εξής υπό την απειλητική κάνη του αμερικανικού πολυβόλου. Αυτός ο πολιτισμός στην πραγματικότητα συγκρούεται με την αραβική τρομοκρατία. Και για να είμαστε δίκαιοι δεν διαφέρει και τόσο πολύ από δαύτη.

Ο Κόλιν Πάουελ με το στρατιωτικό του εμπειρισμό φτάνει σε ένα σωστό συμπέρασμα όταν δηλώνει ότι βασική προϋπόθεση της νίκης είναι η βαθιά πίστη του στρατού στο Σκοπό. Κοινό χαρακτηριστικό του Άραβα αντάρτη πόλεων και του τρομαγμένου πεζοναύτη είναι ότι για να επιζήσουν και οι δύο σ έναν κόσμο δακρύων και πόνου έχουν ανάγκη κάποιον υπέρτατο σκοπό. Πώς αλλιώς να δικαιολογήσουν την απίστευτη φρίκη; Αν ένα ιδανικό μπορεί να συγχωρήσει μια τέτοια σφαγή για τους στρατιώτες τότε το μπορεί αναμφίβολα και για την διεθνή κοινή γνώμη. Εκεί στοχεύουν οι φιλοσοφικοί ακροβατισμοί όταν δεν είναι προϊόν μιας αφελούς και επιφανειακής προσέγγισης της παρούσας κρίσης. Στο σημείο που η ανάγκη της εξουσίας για ένα ιδεολογικό προκάλυμμα της στρατηγικής της και η ανάγκη των λαών για μια πειστική (ή έστω λογικοφανή) εξήγηση των δεινών τους συναντούν τους θεωρητικούς πειραματισμούς των κάθε λογής «ακαδημαϊκών» κρύβεται η φιλοσοφική παγίδα της σύγκρουσης των πολιτισμών. Στην πραγματικότητα όμως η σύγκρουση αφορά κατ αρχήν δύο διαφορετικές εξουσιαστικές μορφές που στην λυσσώδη τους μάχη συμπαρασέρνουν τελικά ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το ζητούμενο δεν είναι ποιο ηγετικό επιτελείο θα την απελευθερώσει από τον αντίπαλό του αλλά ποιο από τα δύο θα την κρατήσει όμηρο στην κυριαρχία του. Σφιγμένη στην μέγγενη της αμφίπλευρης βίας η παγκόσμια κοινωνία παραμένει προς το παρόν αδρανής. Αλλά οι λαοί δεν έχουν πει ακόμα την τελευταία τους λέξη. Η αποκρυστάλλωση της αλήθειας και το γκρέμισμα των εξουσιαστικών μηχανισμών έστω και στη σφαίρα των ιδεών, σήμερα μέσα στην καρδιά της καταιγίδας είναι το βασικότερο εχέγγυο για τη νίκη σε μια μάχη που δεν έχει καν αρχίσει...