Στο βιβλίο τους οι Hardt και Negri δίνουν το όνομα αυτοκρατορία, σε μια μορφή εξουσίας αλλά και σε μια μορφή κοινωνίας χωρίς ωστόσο να κάνουν σαφή ούτε την διάκριση ούτε την σχέση μεταξύ τους. Έχει πάντως μια σημασία να αναρωτηθούμε αν υπάρχει ένας λόγος να ονομάσουμε το εν δυνάμει σημερινό παγκόσμιο καθεστώς, αυτοκρατορία, αν δηλαδή υπάρχουν σ' αυτό που τείνει σήμερα να συμβεί στην ανθρωπότητα, χαρακτηριστικά που το κάνουν να μοιάζει με πολιτικά καθεστώτα που ονομάστηκαν παλιότερα αυτοκρατορίες.
Όταν μιλάμε για τις παλιές Αυτοκρατορίες αναφερόμαστε σε μια παγκόσμια υπερκρατική οντότητα που περιλαμβάνει όλες τις κρατικές οντότητες, όσες υπάρχουν και όπως υπάρχουν την εποχή στην οποία αναφερόμαστε. Φυσικά το σχήμα αυτό δεν είναι ποτέ, στην πραγματικότητα, κανονικό ούτε ως προς την πληρότητά του ούτε ως προς την διαμόρφωσή του, ακριβώς γιατί είναι ένα λεκτικό σχήμα γι αυτούς που το εξετάζουν ή γιατί είναι ένα ιδεατό πρότυπο γι αυτούς που το επιδιώκουν.
Αν σκεφτούμε με την Μαρξική αντίληψη για την κοινωνία και την ιστορία, η Αυτοκρατορία είναι μια παγκόσμια δικτατορία, που αποτελεί εξέλιξη και ολοκλήρωση των ταξικών κοινωνικών καθεστώτων κάθε διακριτής (αν και όσο υπάρχει) περιόδου της κοινωνίας. Με μια τέτοια λογική, η Αυτοκρατορία προκύπτει από την περαιτέρω ανάπτυξη της πιο ισχυρής κρατικής οντότητας μιας εποχής, η οποία προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω στις υπόλοιπες του καιρού της, να τις ομογενοποιήσει και να υπερβεί την ταξική τους υπόσταση.
Αν επομένως υιοθετήσουμε μια αντίληψη υλιστική και διαλεκτική για το κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι, μια αντίληψη δηλαδή που να προτάσσει τις κοινωνικές αντιθέσεις έναντι της πολιτικής τους έκφρασης και την ιστορική συνέχεια έναντι των πολιτικών σχεδίων, θα καταλήξουμε ότι η Αυτοκρατορία εκφράζει την αγωγή ενός τύπου κοινωνικής οργάνωσης στα ακρότατα όριά της και άρα του αντιστοίχου ιστορικού σταδίου στο τέλος του. Αποτελεί επομένως την ιστορική προετοιμασία για μια άλλου τύπου κοινωνική οργάνωση και άρα την αρχή μιας άλλης ιστορικής περιόδου.
Για τις αυτοκρατορίες του παρελθόντος, για όσες τουλάχιστον δεν είναι μόνο κατ' όνομα τέτοιες, η αδρή αυτή περιγραφή επιβεβαιώνεται, υπό τον όρο ότι δεν αναμένεται τα σχήματα που δημιουργεί το ιστορικό και το κοινωνικό γίγνεσθαι, να είναι τόσο καθαρά και κανονικά όσο τα νοητικά σχήματα που σχηματίζουν αυτοί που τα μελετούν. Για την σημερινή κοινωνία δεν μπορούμε να περιμένουμε μια επιβεβαίωση, αφού όσα βήματα κι αν έχουν γίνει, το φαινόμενο είναι ακόμη στην αρχή και άλλωστε δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι διαφαινόμενες σήμερα ιστορικές τάσεις θα φαίνονται ίδιες μετά από την συσσώρευση αρκετών γεγονότων, ούτε και ότι τελικά θα οδηγήσουν εκεί που φαίνεται να τείνουν.
Τα βήματα ωστόσο που έχουν γίνει αλλά κυρίως η κοινωνική και ιστορική δυναμική ή λεγόμενη "επιτάχυνση της ιστορίας", που πολιτικά λέγεται και "φυγή προς τα εμπρός", είναι τόσο ραγδαία που γίνεται αναγκαίο, από διάφορες κοινωνικές και πολιτικές θέσεις να γίνονται υποθέσεις, μελέτες και αναθεωρήσεις υποθέσεων και μελετών, σε μια προσπάθεια κατασκευής ενός βάσιμου πολιτικού λόγου. Έτσι άλλωστε αποκτούν νόημα και οι πρωτοφανείς σε μέγεθος, προσπάθειες επιστημονικής ερμηνείας των σύγχρονων κοινωνικών φαινομένων, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοκρατορίας
Η υπόθεση λοιπόν της αυτοκρατορίας κατά Hardt και Negri είναι ότι «Η Αυτοκρατορία είναι το πολιτικό υποκείμενο που κατ' ουσίαν ρυθμίζει αυτές τις παγκόσμιες ανταλλαγές, η κυριαρχική δύναμη που κυβερνά τον κόσμο». Πρόκειται δηλαδή για ένα μετά-ιμπεριαλιστικό παγκόσμιο καθεστώς που αντιστοιχεί στην παγκοσμιοποιούμενη κοινωνία. Το καθεστώς αυτό είναι υπεροπτικά ανεξάρτητο από τα σημερινά κρατικά καθεστώτα και "θέλει" να είναι ανεξάρτητο από την ταξική συγκρότηση ή διαίρεση της κοινωνίας οπωσδήποτε κι αν εννοηθεί αυτή. Παρουσιάζεται επομένως σαν ένας συμβολισμός της παγκόσμιας κοινωνίας κάτι σαν μια σύγχρονη, ηλεκτρονική θα λέγαμε, θεϊκή εξουσία.
Είναι σαφές ότι η αυτοκρατορία, είναι συνέχεια του λεγόμενου ιμπεριαλισμού αλλά δεν μπορεί να νοηθεί σαν "ο σύγχρονος αμερικάνικος ιμπεριαλισμός". Απλούστατα γιατί σαν δομή, δεν είναι μια υπερκρατική συγκρότηση της κεφαλαιοκρατίας, παρότι τα πρόσωπα που βρίσκονται στην εξουσία είναι ταυτισμένα ή άμεση συνέχεια των αυτών που λειτουργούσαν την ιμπεριαλιστική εξουσία. Για τον ίδιο λόγο, δεν είναι η Αυτοκρατορία μια εκσυγχρονισμένη "εφαρμογή" της παλιάς θεωρίας του υπέρ-ιμπεριαλισμού, και επιπλέον γιατί δεν στηρίζεται και ούτε εκφράζει έναν υπερμονοπωλιακό καπιταλισμό.
Η σύλληψη των Hardt και Negri, και πολλών άλλων έχει στοιχεία της ουτοπίας του υπέρ-ιμπεριαλισμού, που άλλωστε αντιστοιχούσε αντιθετικά στην ουτοπία του κομμουνισμού. Διαφέρουν όμως οι συλλήψεις αυτές από τον υπέρ-ιμπεριαλισμό, κατά το γεγονός ότι η εξαΰλωση της οικονομίας, έβαλε στην θέση της ταυτότητα του καπιταλίστα ιμπεριαλιστή την ταυτότητα του αριστεροδέξιου ακαδημαϊκο-οικονομικού γιάπη. Άλλωστε για τον ίδιο λόγο εγκαταλείφθηκε και η ουτοπία του κομμουνισμού με την μορφή που είχε διαδοθεί, δηλαδή σαν κυριαρχία της διεθνικής εργατικής τάξης δεδομένου ότι αντί να μαραθεί η δικτατορία του προλεταριάτου μαράθηκε η ταυτότητα του προλετάριου υπέρ μιας ταυτότητας αυτοκρατορικού απεσταλμένου της ζωντανής εργασίας.
Η Αυτοκρατορία είναι ένα δυνητικό (virtual) όραμα της κοινωνίας του οποίου φαίνεται (έχει ενεργοποιηθεί) μόνο η μια πλευρά του, αφού "επισπεύδεται" από την μεριά της εξουσίας. Οι Hardt και Negri κάνουν μια προσπάθεια κριτικής, μιλώντας για παρακμή της Αυτοκρατορίας αλλά η κατ' αρχήν χρήσιμη αυτή κριτική, είναι ανεπαρκής, γιατί πολιτικά είναι φορτισμένη από την πολιτική οπτική του παρελθόντος και επιστημονικά είναι φορτισμένη από την επιστημονική οπτική της εξουσίας. Η αδυναμία επομένως προσέγγισης της αυτοκρατορίας έγκειται στην ανωριμότητα της πολιτικής και επιστημονικής συνείδησης ή με αλλά λόγια στην υστέρηση της σύγκρουσης σε επίπεδο πολιτικού λόγου σε σχέση με την κοινωνική σύγκρουση.
Αν θεωρήσουμε την κοινωνική ιστορία, σαν ιστορία της εξουσιαστικά οργανωμένης κοινωνίας, μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε σε μια ιστορική στιγμή όπου έχει εκφραστεί καθαρά και αναγνωρίσιμα, μια κρίση εξουσίας αλλά δεν έχει εκφραστεί ακόμα ούτε στοιχειωδώς η προοπτική της επίλυσης της. Με άλλα λόγια ενώ έχει σχηματιστεί ήδη στις μέρες μας, μια εναργέστατη εικόνα της εξουσίας που είναι ορατή τόσο από την πλευρά της εξουσίας και από την πλευρά της κοινωνίας, δεν έχει σχηματιστεί για καμιά πλευρά, μια εικόνα της επανάστασης. Αντίθετα η μνήμη της επανάστασης έχει ταυτιστεί και για τις δύο όχθες της προσομοίωσης πολιτικού μετώπου στο οποίο διεξάγονται ασκήσεις επί χάρτου, με την, θαυμαστικά ή περιφρονητικά, υποτιμημένη εικόνα της τρομοκρατίας.
Η Αυτοκρατορία ωστόσο είναι μια εξουσιαστική κοινωνία. Σαν τέτοια, σύμφωνα με την υπόθεση που έγινε στην αρχή αυτού του κειμένου, μπαίνει ιστορικά ανάμεσα στην ιμπεριαλιστική φάση της εξουσιαστικής κοινωνίας και σε μια επόμενη φάση που ζητείται ο χαρακτήρας της και η μορφή της. Η απόρριψη της λενινιστικής πρότασης για την "δικτατορία του προλεταριάτου" σαν διάδοχη μορφή κράτους, εύλογη αφού η σχετική θεωρία από το "Κράτος και Επανάσταση" αφέθηκε να παλιώσει, χωρίς να ενημερώνεται με τα καινούρια πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα, και ούτε καν με την κριτική της αποτυχίας εφαρμογής της, αφήνει και στις δύο όχθες της πολιτικής σκέψης ένα κενό επικίνδυνο για την κοινωνία.
Όσο δεν εμφανίζεται στην πολιτική σκέψη, μια διάδοχη πρότυπη κοινωνία, σε αντικατάσταση της παρούσας ή όσο δεν δίνεται μια εικόνα της κοινωνίας στην οποία θα εκπέσει η παρακμάζουσα αυτοκρατορία, γεννιέται αναπόφευκτα ένα δίλημμα: Ή παρόλα όσα λέγονται η Αυτοκρατορία δεν θα παρακμάσει αλλά θα υιοθετήσει τα εγκεφαλικά πολιτικά προκρίματα που παρουσιάζονται, όπως η άμεση δημοκρατία, η περιεκτική δημοκρατία, η αριστοτέλεια δημοκρατία κ.λπ. ή θα πρέπει να σκεφτούμε μήπως το επόμενο στάδιο είναι μια μη εξουσιαστική κοινωνία. Αλλιώς η μόνη λογική εξέλιξη είναι ένας εκ των έσω καρκινοειδής Αρμαγεδδών ή μια φυσική απόσυρση της ανθρωπότητας από το πρόσωπο της γης ανάλογης με την των δεινοσαύρων.
Υποστηρίζεται σ' αυτό το κείμενο, όσο αστείο κι αν είναι, ότι το δίλημμα ορθότατα τίθεται αλλά η κοινωνία το αγνοεί επιδεικτικά και αντί απάντησης βαδίζει πλησίστια προς μια μη εξουσιαστική οργάνωση. Είναι αλήθεια ότι αν δεν κάνει κάποιος τίποτε άλλο παρά να παρατηρεί το σημερινό πολιτικό σύστημα και την τρομερή (μπορεί και τραγική κυρίως για το ίδιο) ικανότητά του να ενσωματώνει τις κριτικές εναντίον του, μετατρέποντάς τις σε ακαδημαϊκή γνωστική ύλη, δεν θα μπορέσει να φανταστεί ότι είναι δυνατόν να εκπέσει το παρόν αυτοκρατορικό καθεστώς. Εξ άλλου οι σημερινές κοινωνικές εξελίξεις της κοινωνικής οργάνωσης φαίνεται όχι μόνο να αποτελούν την βάση για την οριστική εγκατάσταση της Αυτοκρατορίας αλλά και να της δίνουν την δυνατότητα συντήρησής του στους αιώνες των αιώνων.
Μια διαφορετικά προσεκτική παρατήρηση όμως της σημερινής κοινωνίας αλλά και μια διαφορετικά στοχαστική ιστορική παρατήρηση του κοινωνικού παρελθόντος θα μας δώσει πολλές αξιόπιστες ενδείξεις, αν όχι πολλές αποδείξεις, ότι μια μη εξουσιαστική κοινωνία όχι μόνο δεν είναι εκτός συζήτησης αλλά σε πολύ μεγάλη έκταση είναι κιόλας παρούσα μέσω μιας λειτουργίας που μοιάζει σαν ιστορική ώσμωση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Οι δράσεις της αυτοκρατορίας που καταγράφουν οι Hardt και Negri σαν προοικονομία της μελλοντικής απελευθέρωσης της κοινωνικής οργάνωσης, μπορούν να νοηθούν αντίθετα σαν εξελίξεις της κοινωνικής οργάνωσης που υποχρεώνουν την αυτοκρατορία σε μια άτακτη φυγή προς τα εμπρός.
Που οδηγούν πραγματικά η αλλαγές στις οποίες συνίσταται η αυτοκρατορία; Η εξαΰλωση της οικονομίας, η αναδιάρθρωση της παραγωγής, το επιχειρησιακό reengineering, η διάλυση του αστικού κράτους, η μεταβίβαση εξουσίας (κατά την ιδέα του Foucault) στην κοινωνική βάση, η κατεδάφιση των θεσμών (για τους οποίους θρηνεί γοερά η ρεφορμιστική και κρυφά η ριζοσπαστική αριστερά!), η αντικατάσταση του εδάφους σε έναν απέραντο πολυποίκιλο άλλα ενιαίο δικτυακό χώρο διευκολύνουν εκ πρώτης όψεως την προώθησης μιας βιοπολιτικά αυτοελεγχόμενης (σωστότερα αυτόματα ελεγχόμενης) κοινωνίας. Διευκολύνουν όμως κυρίως την πλήρη και οριστική συμβολοποίηση της εξουσίας.
Η ηλεκτρονική αυτοκρατορία ανάγεται όχι σε μια κοινωνία δικτύων αλλά σε μια κοινωνία δίκτυο, όπου η ασφάλεια της εξουσίας θα υφίσταται υπό μορφή εξοπλισμού του δικτύου με ανεπίστροφες βαλβίδες που θα επιτρέπουν την διέλευση πληροφοριών εντολής αλλά όχι πληροφοριών άρνησης. Το μεγάλο πρόβλημα της αυτοκρατορίας επομένως είναι όχι ποιος θα οδηγήσει τα αεροπλάνα (κατά Μπρεχτ), αλλά ποιος θα χειρίζεται την ροή του δικτύου. Ας το πούμε διαφορετικά: Το κλειδί για την κατανόηση της σχέσης κοινωνίας και εξουσίας στην αυτοκρατορία είναι η κατανόηση της βιοπολιτικής λειτουργίας και της μεταβίβασης των εξουσιαστικών προσταγμάτων.
Η σύλληψη που επικρατεί είναι ότι η εξουσία επικοινωνείται από κάποιον κόμβο του δυνητικού (virtual) χώρου της εξουσίας σε κάποιον κόμβο του δυνητικού (virtual) χώρου της κοινωνίας. Κόμβοι θεωρούνται τα άτομα. Υπάρχει όμως και προσφορότερο σχήμα γι αυτήν την μεταβίβαση. Ότι η εξουσία αποτελεί το ολοκλήρωμα του φορτίου των στοιχειωδών εξουσιαστικών δίπολων (το δίπολο εννοείται σαν εαυτός = φορέας εξουσίας - άλλος = φορέας υποταγής) της κοινωνίας και ασκείται μέσω της μεταβίβασης του ολοκληρώματος αυτών των φορτίων επεξεργασμένου και προσανατολισμένου σε κάθε στοιχειώδες δίπολο. Η εξέλιξη επομένως της σχέσης θα εξαρτηθεί - και θα κριθεί η τύχη της - όχι από την συγκεντρωμένη δύναμη της αυτοκρατορικής εξουσίας, αλλά από την κατανεμημένη δύναμη σε κάθε στοιχειώδες δίπολο.
Ο παρεξηγημένος μακαρίτης Μάο Τσε Τουνγκ, μιλώντας πριν νικήσει η επανάστασή του το 1949, έλεγε ότι η αυριανή "Νέα Δημοκρατία" (που κατά σύμπτωση είναι σαν όνομα το μοναδικό προηγούμενο της δικιάς μας Ν.Δ.) είναι ένα πλοίο που τα κατάρτια του φαίνονται κιόλας στον ορίζοντα. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι η αυριανή κοινωνία είναι ένα πλοίο που ταξιδεύει κιόλας τα σώματά μας άλλα η κοινωνική μας συνείδηση το περιμένει ανυπόμονα στο λιμάνι. Πρόκειται για έναν επικίνδυνο διχασμό που υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι θα αρθεί.