Η κρίση στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. ασφαλώς εκφράζει τη γενικότερη κρίση στο εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα. Ωστόσο η παρατήρηση αυτή δεν φτάνει για να κατανοηθεί η πραγματική σημασία που είχαν τα γεγονότα που παρακολουθήσαμε, στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Χρειάζεται ένας ευρύτερος προβληματισμός που αφορά την εξέλιξη της έννοιας, της μορφής και της πρακτικής των αστικών κομμάτων, πριν και μετά από την εμφάνιση και την παρουσία του κόμματος νέου τύπου που περιέγραψε ο Λένιν και εφάρμοσαν οι μπολσεβίκοι. Από αυτή την άποψη ο προβληματισμός που αναπτύσσεται αυτές τις μέρες στην Αριστερά, με την ευκαιρία του εορτασμού των 90 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση, καθώς και ο αντίστοιχος προβληματισμός στον ακαδημαϊκό χώρο σχετίζονται απολύτως με τον προβληματισμό που γέννησε στην πολιτική σκηνή, η κομματική κρίση στο ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Το περιεχόμενο της επανάστασης του Οκτώβρη, όπως φαίνεται από το έργο του Λένιν "Κράτος και Επανάσταση", είχε δύο διαδοχικά στάδια που όμως σήμερα μπορούν να φανούν σαν δύο συνιστώσες ενός διπλού κεντρικού άξονα:
• Η μια συνιστώσα ήταν να γκρεμίζεται το αστικό κράτος και με τα "υλικά" του να οικοδομείται ένα κράτος νέου τύπου, η δικτατορία του προλεταριάτου.
• Η δεύτερη συνιστώσα ήταν να χρησιμοποιείται η δικτατορία του προλεταριάτου σαν εργαλείο για να καταργείται όσο γίνεται ομαλότερα, κάθε μορφής εξουσία μέσα από την διαδικασία κατάργησης της αστικής εξουσίας.
Όλοι σήμερα συμφωνούν ότι η επανάσταση του Οκτώβρη απέτυχε. Βέβαια και μόνο η αποδοχή της δυνατότητας να "αποτύχει" μια επανάσταση βγάζει την σκέψη από την λογική του διαλεκτικού μαρξισμού και την βάζει στην λογική του ακαδημαϊκού μαρξισμού που κυριαρχεί. Πάντως η αποτυχία της Οκτωβριανής επανάστασης αποδίδεται στην αδυναμία της επαναστατικής πολιτικής να πραγματοποιήσει τον σοσιαλισμό. Το αστικό κράτος αντί να αντικατασταθεί από ένα σοσιαλιστικό, αντικαταστάθηκε από ένα πιο αποτελεσματικό, αλλά εξίσου αστικό γραφειοκρατικό, και έτσι η δικτατορία του προλεταριάτου λειτούργησε σαν δικτατορία μιας "νέου τύπου" γραφειοκρατικής αστικής τάξης.
Μια διατύπωση που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί και θα μπορούσε να αποτελέσει την βάση για μια σοβαρή συζήτηση είναι η εξής: Σε τελευταία ανάλυση το κόμμα του Λένιν, αντί να γίνει φορέας της δύναμης του επαναστατικού τμήματος της κοινωνίας, που ήταν το προλεταριάτο, έγινε έκφραση της αδυναμίας της επαναστατικής πολιτικής να πραγματοποιήσει τους στόχους της κοινωνικής επανάστασης.
Το κόμμα του Λένιν, και ο Δημοκρατικός Συγκεντρωτισμός που το συγκροτούσε θεσμικά, συγκέντρωσε τα πυρά των υποτιθέμενων δημοκρατών της Δύσης. Αυτοί, στο όνομα του αντισταλινισμού, έμοιαζαν να παρεξηγούν ή να αγνοούν το θεωρητικό σχήμα του Δημοκρατικού Συγκεντρωτισμού. Στην πραγματικότητα το διαστρέβλωναν ή το παράκαμπταν. Συγχρόνως όμως τα αστικά κόμματα και τα αστικοποιημένα κόμματα της Αριστεράς, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σώθηκαν από την πλήρη χρεοκοπία στην δικτατορία και μάλιστα μετά την μεταπολίτευση έκαναν χρυσές δουλειές χρησιμοποιώντας την πιο κακότεχνη απομίμηση του πιο "σταλινικού" λενινιστικού κόμματος που θα μπορούσαν να μηχανευτούν, την ίδια ώρα που προσπαθούν να μηδενίσουν το κόμμα του Λένιν.
Τα τελευταία γεγονότα στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. αποτελούν γενικά μια εκδήλωση της κρίσης του συστήματος. Αποτελούν όμως, ειδικότερα, κρίση της απομίμησης της λενινιστικής κομματικής μορφής. Κρίση δηλαδή της μορφής στην οποία οφειλόταν η επιτυχία του ΠΑ.ΣΟ.Κ στην διάλυση της Ένωσης Κέντρου, στην απομύζηση της παραμικρής ικμάδας δύναμης των ηγεσιών της Αριστεράς και τελικά στην μακρόχρονη κυριαρχία του στο εξουσιαστικό σύστημα. Η Συμμετοχική Δημοκρατία ασφαλώς εκφράζει την ελπίδα για την έξοδο από την κρίση, με συνταγή την δημιουργία ενός ακόμα νεότερου τύπου κόμματος που θα λειτουργεί μέσα στο σώμα της κοινωνίας.
Πρέπει όμως να παρατηρήσουμε, πως πριν αλλά και σε σχέση με την προσπάθεια μετασχηματισμού του κόμματος έχει αναπτυχθεί η προσπάθεια μετασχηματισμού του κράτους. Και εάν μετασχηματισμός σημαίνει διάλυση και ανακατασκευή, είναι φανερό ότι, τόσο για το κόμμα, όσο και για το κράτος η διάλυση πετυχαίνει και μένει το πρόβλημα αν θα πετύχει η ανακατασκευή.
Μπορούν άραγε, αυτά που γίνονται σήμερα, να συγκριθούν με ότι θα γινόταν στην Σοβιετική Ένωση αν οι προβλέψεις του Λένιν είχαν πραγματοποιηθεί; Ασφαλώς και μπορούν, αρκεί να θυμάται κανείς ότι πραγματοποιούνται ανάποδα. Η "κυρίαρχη" κοινωνία βαρέθηκε να περιμένει τους προλετάριους επαναστάτες, να κάνουν το καθήκον τους και "ανέθεσε" στους συντηρητικούς να κάνουν την "δουλειά". Οι μπολσεβίκοι θα διέλυαν το αστικό κράτος και θα κατασκεύαζαν με τα υλικά του ένα κράτος νέου τύπου, το κράτος του προλεταριάτου. Θα είχε πραγματοποιούταν έτσι ό πρώτος στόχος της επαναστατικής πολιτικής. Το ζήτημα είναι τι θα γινόταν με το κράτος και επομένως με το κόμμα όταν θα έπρεπε το κράτος να "μαραθεί" και να περάσει η κοινωνία σε μια νέα φάση απαλλαγμένη από το εμπόδιο της εξουσίας.
Όσο τολμηρός και αν φαίνεται ο συσχετισμός, η διάλυση του κράτους και μετά απ' αυτήν η διάλυση του κόμματος που επιχειρούνται σήμερα, δεν είναι άσχετες από αυτές που πρόβλεπε ο Λένιν. Βεβαίως ούτε ο κ. Καραμανλής ούτε ο κ. Παπανδρέου έχουν βάλει ως καθήκον τους να πραγματοποιήσουν τα όνειρα του Λένιν. Αλλά οι αλλαγές στο πολιτικό σύστημα δεν οφείλονται στις επαναστατικές ή αντεπαναστατικές πολιτικές. Οφείλονται στους αναγκαίους κοινωνικούς μετασχηματισμούς στην βασική λειτουργία της κοινωνίας, που δεν είναι πια δραστικά ταυτισμένη με την "παραγωγική διαδικασία", όπως ήταν στην εποχή του Λένιν. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε λοιπόν ότι συμβαίνει σήμερα, σε άλλο επίπεδο, αυτό ακριβώς που εννοούσε ο Λένιν όταν έλεγε ότι οι αστοί κεφαλαιοκράτες κάνουν, στο οικονομικό επίπεδο, ακριβώς αυτό που έχουν στο πρόγραμμα τους οι σοσιαλιστές. Αυτό που έχει όμως σημασία σήμερα όπως είχε και στην εποχή του Λένιν είναι το "σκαλοπατάκι" μετά. Αυτό το έχουν αναλάβει οι αντιπρόσωποι του καστωριαδισμού στην Ελλάδα, αλλά η εξέταση αυτής της προσπάθειας και οι δυνατότητες της ξεφεύγει από τα όρια αυτού του κειμένου.
Πρέπει να πω τελειώνοντας ότι αυτές εδώ οι παρατηρήσεις και σκέψεις προφανώς δεν εξαντλούν το πολιτικό ζήτημα που τίθεται σήμερα. Αποτελούν όμως μια επισήμανση του πεδίου στο οποίο μπορεί να αναζητηθεί η βάση μιας νέας πολιτικής θεωρίας. Είναι άλλωστε το πεδίο στο οποίο αναγκαστικά θα συγκλίνουν οι πολιτικές δυνάμεις για να συγκρουστούν, υποχρεωμένες από τις ουσιαστικές αλλαγές που συμβαίνουν κάθε μέρα στην κοινωνία.