Πολιτισμός | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 1493
Η βαριά αμηχανία της ελαφρότητας
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Τριτ, 25 Απρ 2006

Αγαπητέ κύριε Αρανίτση,

Σε ένα προηγούμενο κείμενό μου, με τίτλο: "Κανιβαλισμός μετά μουσικής", το οποίο δημοσιεύεται μαζί με την παρούσα επιστολή στις "Σελίδες Κριτικής", αναφέρθηκα στην "κόντρα" με τον Μίκη Θεοδωράκη, που προκλήθηκε από μια φράση σας, στο άρθρο σας «ελαφρύ και βαρύ λαϊκό» ("7", 26/03/2006), που τον αφορούσε. Φράση που περιείχε μια πολύ εύστοχη παρατήρηση, αλλά που την χειριστήκατε εντελώς άστοχα. Γιατί ενώ αφορούσε ένα σοβαρότατο ζήτημα της πρόσφατης ιστορίας της κοινωνίας μας (μέσα στην οποία ζούμε όλοι, νέοι και γέροι) την "πετάξατε" σε ένα άρθρο που περιείχε φύρδην μείγδην ένα σύνολο παρατηρήσεων, ευφυών μεν, που δεν είχαν όμως άλλο στόχο από το να επιδείξουν την ευφυΐα τους κάνοντας μια επιφανειακή κριτική στα μουσικά πράγματα του καιρού μας. Και σα να μην έφτανε ότι με την φράση επιτεθήκατε, ασύδοτα θα έλεγα, στον Μίκη, η φράση σας ήταν διατυπωμένη με τρόπο πραγματολογικά διαστρεβλωτικό, έτσι που κατέληγε να αντιλαμβάνεται κανείς ότι κάνατε όλη αυτή την φασαρία μόνο και μόνο για να τσιμπολογήσετε μερικά ψίχουλα από το μεγάλο κύρος που, καλώς ή κακώς, έχει αποκτήσει ο Μίκης Θεοδωράκης.

Όπως έγραψα και στο παραπάνω κείμενο, αν θέλατε -- όπως είχατε κάθε δικαίωμα -- να συνεχίσετε την κόντρα που ήταν αναπόφευκτο να δημιουργηθεί, έπρεπε να το κάνετε θαρραλέα και καθαρά και όχι με δύο καινούριες συλλογές εκφράσεων, δήθεν "προβληματισμένων" αλλά στην πραγματικότητα απλώς προβληματικών και ακατανόητων ακόμα και σε σας που τις γράψατε και εν πάσει περιπτώσει, που ούτε κατά διάνοια δεν "ανταπαντούσαν" στην απάντηση που σας έδωσε ο Μίκης.

Έθεσα το παραπάνω κείμενο υπ' όψιν σας, όχι για κανέναν άλλο λόγο αλλά, με την ελπίδα ότι θα συνειδητοποιούσατε πού βρεθήκατε, κατά την δική μου άποψη, στην κόντρα σας με τον Μίκη και ίσως σε ένα άλλο, αναμενόμενο έτσι κι αλλιώς, κείμενό σας, θα χρησιμοποιούσατε την αναμφισβήτητη εξυπνάδα σας κατά έναν τρόπο, όχι βέβαια αρεστό σε μένα, τέτοια απαίτηση δεν θα είχα, αλλά που κάπως να συμβάλει στην διευκρίνιση της πραγματικής βάσης της διαφωνίας. Δεν ξέρω αν έφτασε αυτό το κείμενο σε σας, καθώς το έστειλα στον υπεύθυνο του "7" με την παράκληση να σας το δώσει μαζί με ένα δικό μου κείμενο που αφορά το θέμα που θίξατε, καθώς και κάποια παλιότερα κείμενα γραμμένα το 1961 και το 1963, που επίσης αφορούν την μουσική του Θεοδωράκη και ξαναδημοσιεύτηκαν πρόσφατα στις "Σελίδες Κριτικής". Όλα μαζί αυτά τα κείμενα φωτίζουν άπλετα, κατά την γνώμη μου, το πολιτικό για τότε, ιστορικό για σήμερα, ζήτημα που έθετε η μουσική του Θεοδωράκη, και το οποίο εντελώς από σπόντα θίξατε, παρ' όλο που σήμερα αποκτάει εξαιρετική επικαιρότητα.

Εσείς όμως προτιμήσατε, με το τελευταίο σας κείμενο ("το μερίδιο της πατρότητας", "7", 23/04/2006) να συνεχίσετε την αοριστολογία των γενεών την οποία αρχίσατε από το πρώτο σας κείμενο, σαν να προσπαθείτε να συμβάλλετε ακόμη περισσότερο στην σύγχυση που μεθοδεύεται, από διάφορες κατευθύνσεις, στις μέρες μας. Στο τελευταίο κείμενό σας, μοιάζετε να προσπαθείτε, μέσω αυτής της αναφοράς σε "γενεές", να απορρίψετε τις ενστάσεις που σας εξέθεσα διαστρέφοντάς τις. Αν οι ενστάσεις μου δεν έφτασαν ποτέ στα αυτιά σας, το πράγμα έχει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον γιατί φαίνεται ότι τις ξέρετε χωρίς να χρειαστεί να σας τις υποβάλουν. Θα σας πω λοιπόν, εντελώς καθαρά μερικά πράγματα, ώστε να ξέρουν και οι δικοί μου αναγνώστες που πιθανόν διαβάζουν και σας, τι νόημα έχουν, κατά την δική μου γνώμη αυτά που γράφετε, κρυμμένος πίσω από μια ολόκληρη σελίδα ενός "μέσου" μεγάλης κυκλοφορίας όπως η "ελευθεροτυπία".

Ξεκινάτε την καινούρια σας συλλογή ευφυολογημάτων, με την εξής φράση: «Τα όσα έγραψα για τη γενιά του Μίκη Θεοδωράκη και τη μελαγχολία της φωτίζουν επίσης, πλαγίως, την αυθεντία που αυτή επικαλείται προκειμένου να μη συμμεριστεί τις διαμαρτυρίες της δικής μου γενιάς, την οποία θεωρεί άκαπνη και καλομαθημένη, συνεπώς αναρμόδια να έχει λόγο ως προς τις εκκρεμότητες της πρόσφατης Ιστορίας.» Αυτή η φράση συμπυκνώνει όλο το νόημα του κειμένου σας. Τα υπόλοιπα είναι υψηλής ποιότητας παιχνιδίσματα πάνω σε μια βασική παραφωνία. Θα βοηθούσαν πολύ την εγκυρότητα της γραφής σας αν τα είχατε αφήσει για κάποιο άλλο άρθρο σας που θα ήταν εντός θέματος. Γιατί το γεγονός ότι ο Μίκης μίλησε για τα "παιδιά" του που προσπαθούν να τον "κατασπαράξουν" δεν σας δικαιολογεί να συνεχίσετε να μιλάτε για γενεές πατεράδων και γιών. Ο Μίκης μίλησε σαφώς για ένα μονάχα ζήτημα, που αφορούσε διαδοχή γενεών και σ' αυτό είχε απόλυτο δίκιο. Μίλησε για την προσπάθεια κάποιων νεότερων οι οποίοι αφού απέκτησαν το όποιο κύρος έχουν, δασκαλεμένοι από την δική του πρακτική, τώρα ζηλεύουν το μέγεθος του δικού του κύρους και προσπαθούν να το αποκτήσουν κι αυτοί κάποιο κύρος ακόμη κατεδαφίζοντας το δικό του.

Αλλά πολύ σωστά είπε ο Μίκης για σας: «Το λαμπερό μυαλό αυτού του παιδιού, παίρνοντας ασταμάτητα γρήγορες στροφές, τελικά καταλήγει χωρίς να το ξέρει στο ίδιο σημείο: της άρνησης του εαυτού του.» Πράγματι προσπαθώντας να κατεδαφίσετε τον Μίκη κατεδαφίζετε τον εαυτό σας. Επισημάνατε ευφυώς, αν και με λάθος όρους, την αντίφαση μεταξύ φόρμας και περιεχομένου της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη. Αλλά εσείς έχετε την ίδια ακριβώς αντίφαση σε μια εποχή που δεν δικαιολογείται να την έχετε. Το "θρόισμα του θανάτου" που ο Μίκης επένδυσε με μουσικούς "παιάνες", κατά την δική σας έκφραση, τότε ήταν εκκωφαντικό, σήμερα είναι απλά γελοίο παρά τις τεράστιες δυνατότητες ηλεκτρικής ενίσχυσής του. Και εσείς αντί να το επενδύσετε με παιάνες όπως ο Μίκης το επενδύετε με ατάλαντους ύμνους στον εαυτό σας. Λέτε ότι, μ' αυτή την αντίφαση, ο Θεοδωράκης έβαλε ενέχυρο το ταλέντο του. Δεν είναι έτσι, όπως προσπάθησα να σας εξηγήσω στο σχόλιό μου, όχι για να υπερασπιστώ τον Θεοδωράκη αλλά γιατί η σχέση που αποκτά η το περιεχόμενο με την φόρμα ακόμη και ερήμην των προθέσεων του καλλιτέχνη, είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκο ζήτημα. Ας πούμε όμως ότι πράγματι είναι έτσι. Εσείς γιατί δεν εξηγείτε σε ποιο "ενεχυροδανειστήριο" έβαλε ενέχυρο το ταλέντο του; Δεν είναι, λέω εγώ, για να μη τον θίξετε γιατί όσο μπορέσατε να τον θίξετε το κάνατε, άλλο αν σας στραπατσάρισε με την απάντησή του και ακόμα το φυσάτε και δεν κρυώνει. Είναι για να κρύψετε το γεγονός ότι εσείς, στο ίδιο "ενεχυροδανειστήριο" βάζετε ενέχυρο όχι μόνο το ταλέντο σας και μάλιστα υποτιμώντας το, αλλά ολόκληρη την υπόστασή σας. Για να πάρετε, σαν αντάλλαγμα, τί; Ψίχουλα εξουσίας που δεν σας φτάνουν ούτε για τα ψυχοφάρμακα και το αλκοόλ (να χτυπήσω ξύλο, μεταφορικά μιλάω) που χρειάζεται, όπως σεις είπατε, η γενιά σας.

Εκεί όμως που η κατεδαφιστική σας κριτική σας καταντάει απαράδεκτη είναι όταν φορτώνετε με ρετσινιές την δική σας γενιά νομίζοντας ότι κάπως θα μαλακώσετε τον Μίκη, φορτώνοντας τάχα τις όποιες αμαρτίες του, στην πλάτη της δικής του γενιάς. Δεν ξέρω αν θεωρείτε τον εαυτό σας μεταμοντέρνο, αλλά αυτή η αντιπαράθεση των γενεών την οποία εγκαινίασε η αντιπαράθεση μοντέρνου - μεταμοντέρνου, υπέρ της οποίας επιχειρηματολογείτε, και πίσω από την οποία κρύβεστε, στα εν λόγω γραφτά σας, μπορεί να κρύβει μια ιστορική σοφία κάτω από την πολιτικά βλακώδη εμφάνισή της, αλλά πάντως σήμερα δεν έχει καμιά ιστορική αξία και είναι επιπλέον εντελώς παρωχημένη. Αρχίζει με άλλα λόγια να γίνεται φανερό (και είναι περίεργο πώς με την δική σας οξυδέρκεια, φαίνεται να το αγνοείτε) ότι η κάθε γενιά έχει τις δικές της αντιθέσεις της και μέσω αυτών δημιουργείται η ιστορία της. Φαίνεται επίσης ότι οι αντιθέσεις αυτές λειτουργούν κυρίως με την μορφή που παίρνουν μέσα στην Αριστερά της κάθε εποχής. Η μουσική του Μίκη -- σας το ξαναλέω άλλη μια φορά -- υπήρξε, από πολιτική άποψη, μια πλευρά αυτών των αντιθέσεων. Αλλά υπήρξε ταυτοχρόνως και, από άποψη ιστορική, έκφραση των ίδιων αντιθέσεων. Αυτές οι αντιθέσεις λειτούργησαν και εξαντλήθηκαν, με την έννοια της πολιτικής τους σημασίας μένοντας πια, σημαντικές μεν, αλλά μόνο από ιστορική άποψη. Η ιστορική άποψη όμως έχει για σήμερα τεράστια πολιτική σημασία. Αυτή η σημασία υπογραμμίζεται όταν εσείς ωθείστε να "σκαλίζετε" την ιστορία της μουσικής και την ιστορία της Αριστεράς. Κανείς σοβαρός άνθρωπος δεν θα σας απαγόρευε, στην "γενιά σας" να ασχοληθεί με την ιστορία. Αντίθετα ελπίζουμε μερικοί να το κάνει κάποτε σοβαρά.

Η πολιτική σημασία της ιστορίας είναι που κάνει ενδιαφέρουσα (για μένα τουλάχιστον) την "κόντρα" σας με το Μίκη Θεοδωράκη. Πρέπει όμως, νομίζω, να αντιληφθείτε ότι η διένεξή σας δεν είναι διένεξη γενεών, είναι διένεξη για την σημερινή σας θέση στην εξουσία. Το ότι διαφέρετε κατά μία ή μιάμιση γενιά δεν έχει καμιά άλλη σημασία παρά σαν επίκληση των στοιχείων του βιογραφικού σας. Και εδώ είναι που κάνετε λάθος, να μπαίνετε σε ένα στίβο όπου δεν έχετε καμιά ελπίδα, σαν αντίπαλος του Μίκη. Θα έπρεπε να φροντίσετε να ανταγωνιστείτε (για μια θέση στην εξουσία) κανέναν από την δική σας γενιά, αν και καταλαβαίνω ότι μ' αυτούς, ο αγώνας είναι εύκολος και δεν θα σας δώσει την ευκαιρία να αναπτύξετε τις δυνατότητες που σας δίνει η ευστροφία σας. Αν πάλι αποφασίζατε να αλλάξετε γήπεδο και να αντιμετωπίσετε κανέναν από τους λίγους (προς το παρόν) νέους που ενσυνείδητα δεν έχουν εκτίμηση ούτε στις δυνατότητες της εξουσίας, ούτε στην αξία της σαν έπαθλο ενός ανταγωνισμού, σε οποιοδήποτε κομματικό ή πολιτικό ρινγκ, και αν διεξάγεται ο αγώνας, αν αποφασίζατε δηλαδή να προσγειωθείτε και να δώσετε την μάχη στο έδαφος της σημερινής πολιτικής πραγματικότητας, και όχι με αφ' υψηλού χειρουργικούς βομβαρδισμούς εξυπνάδας, τότε θα πρέπει να απαλλαχτείτε από την αφ' υψηλού βεβαιότητά σας, γιατί αλλιώς δεν θα πάρετε καν επαφή -- όπως λένε οι στρατιωτικοί -- με τον πραγματικό σας εχθρό. Αυτός όμως ανήκει στην δική σας γενιά, είναι αθέατος δίπλα σας. Αθέατος, όχι γιατί είναι καμικάζι, αλλά γιατί αυτοί από την γενιά σας που κυνηγούν την εξουσία δεν έχουν την δυνατότητα να τον δουν.

 

κείμενο pdf
Δεν υπάρχει !