το τέλος της εξουσίας | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 1771
Το τέλος της εξουσίας ως δόγμα μιας σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Κυρ, 11 Δεκ 2016

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ->  ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ  ->  Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

 

Στο πέμπτο κομμάτι της θεωρητικής αφήγησης για το τέλος της εξουσίας θα προσπαθήσω να εξηγήσω συνοπτικά γιατί το τέλος της εξουσίας αποτελεί το δόγμα που μπορεί να θεμελιώσει μια σύγχρονη κοινωνική θεωρία. Και λέω συνοπτικά γιατί όλη αυτή η αφήγηση δεν έχει να κάνει τίποτα άλλο παρά να αναφερθεί σε όλα τα θέματα που στην γενικότητά τους και στην λεπτομέρειά τους μπορούν να αποτελέσουν τα μέρη μιας σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας. Κι αυτό γιατί το δόγμα έχει νόημα εφόσον και μόνο βάσει αυτού μπορούν να γίνουν κατανοητά όλα τα ζητήματα που περιλαμβάνονται σε μια θεωρία.

Σ αυτή την αφήγηση η έννοια "τέλος της εξουσίας" θεωρείται πως πηγάζει από την έννοια "εξουσία", έχοντας όμως ένα ξεχωριστό νόημα και επίσης η έννοια "εξουσία" πηγάζει με την σειρά της από την έννοια "ιδιοκτησία". Θα χρειαστεί επομένως να αναφερθώ επίσης συνοπτικά στις έννοιες, "εξουσία" και "ιδιοκτησία", που εξ άλλου είναι και οι δύο βασικές για την ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης κοινωνίας. Τέλος, θα πρέπει σ αυτό το κομμάτι της αφήγησής μου, να θυμίσω, για μια ακόμα φορά, πως, κατά την άποψή μου, μια σύγχρονη  θεωρία για την κοινωνία, ή ακριβέστερα μια σύγχρονη θεωρία της κοινωνίας για τον εαυτό της, δεν μπορεί να ανήκει ούτε στην σφαίρα της επιστήμης ούτε στην σφαίρα της "κοσμικής" φιλοσοφίας αλλά στην σφαίρα της θεολογίας.

Τί είναι το τέλος της εξουσίας

Έχω ήδη σημειώσει από τον πρόλογο αυτού του κειμένου πως, κατά την άποψή μου, όλη η ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας στο διάστημα της λεγόμενης πατριαρχίας, χαρακτηρίζεται από την διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην εξουσιαστική και την πραγματική πλευρά των κοινωνικών σχέσεων, πως η "εξουσία" έχει την αρχή της στην αρχή της πατριαρχίας και πως σήμερα ζούμε το τέλος της. Θα πρέπει τώρα να διευκρινίσω πως το δόγμα που κρύβεται μέσα σ αυτές τις παρατηρήσεις δεν είναι η ύπαρξη της εξουσίας ούτε η σημασία της αλλά το τέλος της, το οποίο όμως δεν νοείται σαν γεγονός αλλά σαν τιμή ενός από τους μεταβλητούς παράγοντες της συνάρτησης που αντιπροσωπεύει την ιστορική δυναμική της κοινωνίας. Με άλλα λόγια, η "εξουσία" δεν είναι μονίμως παρούσα στην χαωδώς εξελισσόμενη ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας αλλά παρουσιάζεται στην διάρκεια μιας γενικής επαναστατικής αλλαγής της κοινωνίας αρχίζοντας από μια επιμέρους επαναστατική αλλαγή που είναι η ίδρυση των θεσμών και τελειώνοντας με την επόμενη επαναστατική αλλαγή που είναι η κατάργησή τους.

Σε ό,τι αφορά, επομένως, το δόγμα μιας σύγχρονης επαναστατικής θεωρίας για το κοινωνικό φαινόμενο μπορώ να καταλήξω, προς το παρόν, στην παρακάτω διατύπωση, η οποία, αν χρειαστεί, στην διάρκεια αυτής της αφήγησης, μπορεί να τροποποιηθεί:

Η κοινωνία υπάρχει και εξελίσσεται με βάση την διαρκή τροποποίηση των κοινωνικών σχέσεων, σε μια ιστορική συνέχεια που καθορίζεται από την τάση της προς το "τέλος της εξουσίας".

Αυτό, και μόνο αυτό, κατά την γνώμη μου, μπορεί να είναι το δόγμα μιας σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας και από εδώ και μπρός, σ αυτή την αφήγηση, θα προσπαθήσω να διευκρινίσω το νόημα αυτού του δόγματος, να εμβαθύνω στην λογική του και να επεκτείνω την χρήση του στην ερμηνεία όλων των επιμέρους κοινωνικών φαινομένων.

Σ αυτό το κομμάτι της αφήγησης θα επιχειρήσω μερικές πρώτες διευκρινήσεις, προκειμένου να γίνει κατανοητό τι είναι αυτό που υποστηρίζω χωρίς καμία προσπάθεια να δικαιολογήσω γιατί υποστηρίζω αυτό που υποστηρίζω και όχι κάτι άλλο.

Μια πρώτη γενική διευκρίνηση είναι πως, εν γνώσει μου, η παραπάνω διατύπωση του δόγματος δεν απέχει από την θρησκευτική διατύπωση πως ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του θεού, πως έζησε και διώχτηκε από τον παράδεισο και θα τον ξαναζήσει σ αυτόν αιωνίως μετά την Δευτέρα Παρουσία. Η διαφορά, είναι πως η δική μου αφήγηση στηρίζεται από άποψη εννοιών στην βάση υλικών και μόνο όρων χωρίς την χρήση πνευματικών εννοιών όπως στην θρησκεία. Κι αυτό γιατί η ύπαρξη, στην κοινωνική συνείδηση, ενός θεού, παντοκράτορα, παντογνώστη, παντοδύναμου και πανάγαθου, θεωρώ πως, με την παρέμβαση των λειτουργών της θρησκείας, λειτουργεί σαν φραγμός της ανθρώπινης περιέργειας και πρωτοβουλίας.

Μια δεύτερη διευκρίνιση είναι πως η έννοια "τέλος της εξουσίας" είναι διαφορετική από την έννοια "εξουσία". Η έννοια "τέλος της εξουσίας" είναι μια τάση εγγενής στο φαινόμενο των κοινωνικών σχέσεων, ενώ η έννοια "εξουσία" είναι ένας παράγοντας στο σχήμα της κοινωνικής σχέσης. Επομένως το "τέλος της εξουσίας" σαν τάση, νοείται σ αυτή την αφήγηση σαν υπαρκτό πριν και μετά το ιστορικό διάστημα (της λεγόμενης πατριαρχίας) κατά το οποίο η "εξουσία", σαν παράγων, χαρακτηρίζει αποφασιστικά τις ανθρώπινες σχέσεις.

Μια τρίτη διευκρίνιση είναι πως η θεωρία στης οποίας την ανάπτυξη προσπαθώ να συμβάλω δεν μπορεί να αποβλέπει στην αποδόμηση της μαρξικής λογικής ούτε καν στην διόρθωσή της αλλά στην επαναδιατύπωση με τους νέους κοινωνικούς όρους του δόγματος που την θεμελίωσε πως η κοινωνία προέρχεται από μια κατάσταση κομμουνισμού και με βάση τις σχέσεις παραγωγής εξελίσσεται προς μια κατάσταση κομμουνισμού.

Μια τέταρτη διευκρίνιση είναι πως ο όρος "δόγμα", αλλά και ο όρος "θεωρία" χρησιμοποιούνται σ αυτήν εδώ την αφήγηση με μια λογική διάκρισης μεταξύ γνώσης και πίστης, θεωρώντας όμως την πίστη σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση της γνώσης, και όχι σαν αντίθεση στην γνώση, με την λογική πως καμιά γνώση δεν μπορεί να αποκτηθεί αν μια προϋπάρχουσα πίστη (η οποία έχει ήδη σχηματιστεί μέσα στο πλαίσιο της εξουσιαστικής σχέσης) δεν δείξει την κατεύθυνση προς την οποία βρίσκεται το αντικείμενο της γνώσης.

Μια πέμπτη διευκρίνιση είναι πως σ αυτή την αφήγηση η χρήση του όρου θεωρία, είναι διαφορετική από την χρήση του ίδιου όρου στην σφαίρα της "κοσμικής" φιλοσοφίας, καθώς και στην σφαίρα της επιστήμης. Η διαφορά είναι πως στην φιλοσοφική και στην επιστημονική θεώρηση του κόσμου η σχετική με ένα ζήτημα θεωρία προβάλλεται σαν σύστημα γνώσεων που μπορεί να γίνει αποδεκτό από όλους ενώ στην θεωρητική αντιμετώπιση της κοινωνίας εμπλέκεται -- ακόμα κι αν αυτό κρύβεται -- η εξουσιαστική σχέση με την έννοια ότι αυτός που προβάλλει την θεωρία επιδιώκει να υποτάξει αυτόν στον οποίο απευθύνεται.

Μια έκτη και τελευταία διευκρίνιση είναι πως αντίθετα με τις υπάρχουσες θεωρίες για την κοινωνία, μια πραγματικά σύγχρονη κοινωνική θεωρία της οποίας το δόγμα είναι, η παραδοχή πως ο παράγων "εξουσία" τείνει να μηδενιστεί δεν μπορεί να προβάλλεται για να υποτάξει αυτόν προς τον οποίο απευθύνεται αλλά για να αλλάξει τους όρους της σχέσης ανάμεσά τους. Από μια τέτοια θεώρηση των κοινωνικών σχέσεων προκύπτει η αντίληψη μιας εξαιρετικά πολύπλοκης διαδικασίας μετασχηματισμού των σχέσεων που αποτελεί την κινητήρια δύναμη της κοινωνικής δυναμικής, ή αλλιώς την γενεσιουργό αιτία της κοινωνικής ιστορικότητας.

Θα χρειαστεί να επανέλθω ξανά και ξανά σ αυτά τα ζητήματα, προς το παρόν όμως θα προσπαθήσω να εξηγήσω επίσης συνοπτικά την χρήση σ αυτή την αφήγηση των εννοιών "εξουσία" και "ιδιοκτησία" που έχουν πρωταρχική σημασία στην κοινωνική θεωρία.

Τι είναι "εξουσία"

Ο όρος "εξουσία" έχει την ίδια ηλικία με την πατριαρχία και η λέξη "εξουσία" από τότε που σχηματίστηκε χρησιμοποιείται ευρύτατα, αλλά ενώ και αυτή όπως όλες οι λέξεις έχει την ρίζα της στις πρωταρχικές ανθρώπινες σχέσεις οι άνθρωποι, μέχρι τις μέρες μας, όταν μιλούν για "εξουσία", εννοούν την "διακυβέρνηση", ως αρμοδιότητα του "κράτους", και για την ίδια την έννοια "εξουσία", ουσιαστικά αποφεύγουν να δώσουν κάποιον ορισμό.

Σ αυτήν εδώ την αφήγηση η "εξουσία" ορίζεται σαν "ιδιοκτησία ανθρώπου από άνθρωπο" κι αυτό σημαίνει πως το "τέλος της εξουσίας" είναι το "τέλος της ιδιοκτησίας" και πως η αφετηρία αυτής της θεωρητικής αφήγησης μεταφέρεται σε εποχές πριν από την γέννηση των θεσμών και το τέλος της μεταφέρεται σε εποχές μετά από την κατάλυσή του θεσμικού συστήματος. Και πράγματι η ανθρωπότητα σήμερα έχει φτάσει ήδη, στην κατάλυση των θεσμών, χωρίς όμως να ειρηνεύσει όπως περίμεναν οι μαρξιστές, και οι απόγονοί τους κατάντησαν τώρα να υπερασπίζονται, με νύχια και με δόντια, το θεσμικό σύστημα. Αυτή η κατάσταση οδηγεί την παρούσα αφήγηση σε μια συνοπτική έκθεση ιστορικών στοιχείων από την εξέλιξη της, έστω και εμπράκτως διατυπωμένης, θεωρίας για την εξουσία.

Σε ό,τι αφορά τους πραγματικούς θεωρητικούς της επαναστατικής Αριστεράς ακόμα και οι Μαρξ και Ένγκελς και αργότερα ο Λένιν, παρότι είχαν σαφέστατα την πεποίθηση πως η κοινωνία θα φτάσει μέσα από την κοινωνική επανάσταση σε μια κατάσταση "αταξική", τον κομμουνισμό, δηλαδή σε μια κατάσταση διαφορετική από την "ταξική" ως προς το ζήτημα της εξουσίας, εντούτοις δεν έθεταν σε συζήτηση την ουσία της έννοιας "εξουσία". Κι αυτό εντελώς δικαιολογημένα γιατί στις εποχές τους η πολιτική δράση την οποία αποσκοπούσαν να φωτίσουν με την θεωρία τους δεν θα κέρδιζε τίποτα αν η θεωρία τους επεκτεινόταν στην υποκειμενικότητα των ανθρώπων που θα συμμετείχαν στην "έφοδο προς τον ουρανό" για την οποία προετοιμάζονταν.

Η τραγική, για την επαναστατική Αριστερά, ειρωνεία της ιστορίας είναι πως η ίδια η "έφοδος προς τον ουρανό", εξ αντικειμένου, δεν είχε άλλο στόχο από το να "αδράξει" την εξουσία από τα χέρια των θεών και να την κατεβάσει στην γη, στα χέρια των ανθρώπων, και πως οι Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν στα θεωρητικά τους έργα άφηναν τις πόρτες ορθάνοιχτες για να βγάλουν οι απόγονοί τους το σημαντικό αυτό ζήτημα, από τα όρια του "κράτους" και της "ταξικής πάλης" στους ανοιχτούς ορίζοντες της κοινωνίας. Οι θεωρητικοί της Αριστεράς, δεν άνοιξαν αυτές τις πόρτες και σαν "εξουσία" συνέχισαν να εννοούν την δυνατότητα των ανθρώπων της "άρχουσας" τάξης να "εκμεταλλεύονται" τους ανθρώπους των "υποτελών" τάξεων, θεωρώντας όμως πως οι πρώτοι είχαν αυτή την δυνατότητα επειδή μπορούσαν να καθορίζουν την λειτουργία του κράτους. Έτσι η όλη θεωρητική συζήτηση μεταφέρθηκε στο ζήτημα της "χρήσης" του κράτους από την επαναστατική πολιτική και παρέμεινε εκεί ακόμα και όταν το κρατικό σχήμα της Δικτατορίας του Προλεταριάτου, σαν χειριστήριο του πραγματικού κοινωνικού συστήματος, άρχισε να περνάει στα χέρια του φασισμού και του οπορτουνισμού, με φοβερές συνέπειες την καταστροφή και το αίμα της παγκόσμιας σύγκρουσης της δεκαετίας του 1940.

Εκ των πραγμάτων λοιπόν, από τους θεωρητικούς της Αριστεράς η "εξουσία" οριζόταν περιοριστικά σαν δυνατότητα "εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο" και την αναπόφευκτη αδυναμία να τεθεί το ζήτημα της εξουσίας σε άλλη βάση την πλήρωσαν οι σοβιετικοί λαοί και ο ηγέτης τους ο Στάλιν παρόλο που η τεράστια σύγκρουση στο εσωτερικό της σοβιετικής κοινωνίας δεν είχε σαν αντικείμενο την "εκμετάλλευση" αλλά την "εξουσία" και δεν διεξάχθηκε μέσω του κράτους αλλά μέσα στο κράτος.

Η πρώτη έμπρακτη αμφισβήτηση του κράτους σαν μοναδικού φορέα της "εξουσίας" και η άρση της θεωρητικής ταύτισης μεταξύ "εξουσίας" και "διακυβέρνησης" δεν εμφανίστηκε με τον Λενινισμό αλλά με τον αντισταλινισμό, που είναι η πρώτη σύγχρονη αντεπαναστατική θεωρία, με την έννοια "αντι της επαναστατικής" και όχι με την έννοια "αντίθετη στην επαναστατική". Ο εχθρικός με την επαναστατική θεωρία χαρακτήρας της θεωρίας του "αντισταλινισμού" δεν είναι το γεγονός πως παρουσιάζει ένα πρόσωπο σαν αιτία των ιστορικών εξελίξεων, αυτό είναι χαρακτηριστικό της υγιούς συντηρητικής σκέψης, αλλά ότι παρουσιάζει μια συντηρητική ιδεαλιστική θεωρία σαν επαναστατική.

Ο πρώτος διαφοροποιημένος ορισμός της "εξουσίας" απαλλαγμένος από το βάρος της "εκμετάλλευσης" δόθηκε εμπράκτως από την Πολιτιστική Επανάσταση, αλλά από αυτές τις δύο, σημαντικές για την κοινωνία, ιστορικές εξελίξεις της θεωρίας δεν επωφελήθηκε, σε πρώτο χρόνο, η επαναστατική πλευρά της κοινωνίας αλλά η αντίθετή της. Ο Μάης του 1968 ξεφτίλισε την πανεπιστημιακή αυθεντία. Συνδυάζοντας την ιδεολογία της Πολιτιστικής Επανάστασης με την ιδεολογία του αντισταλινισμού, άφησε άθικτη την αυθεντία που είναι η πολιτιστική μορφή της εξουσίας, επιτρέποντας μια νέα μεγαλύτερη σύγχυση στο φοιτητικό κίνημα, γύρω από το θέμα της εξουσίας και επιτρέποντας τελικά στον Μισέλ Φουκώ να διυλίσει από ψυχολογική άποψη τον κώνωπα της έννοιας "εξουσία" καταπίνοντας την κάμηλο της πολιτικής της σημασίας.

Η τεράστια ιστορική σημασία ωστόσο της θεωρίας του αντισταλινισμού όσο και της θεωρίας που ανέδειξε εμπράκτως η Πολιτιστική Επανάσταση δεν μειώνεται από το γεγονός, πως από τα διδάγματά των δύο μεγάλων κινημάτων επωφελήθηκαν, προς το παρόν, οι αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις, πράγμα που άλλωστε είναι απολύτως φυσικό. Η Πολιτιστική Επανάσταση και τα κινήματα που την ακολούθησαν έστω και διαστρεβλωμένα ή και εχθρικά προς την επαναστατική αλλαγή τροποποίησαν ριζικά την κοινωνική πραγματικότητα και είναι ζήτημα χρόνου -- και μόνο -- να αφυπνιστεί η επαναστατική συνείδηση που δεν ξυπνάει με παραινέσεις και διδαχές αλλά μόνο μέσα από τις υλικές αλλαγές. Θυμίζω πως από τον πρόλογο αυτής της αφήγησης έχω σημειώσει πως και για μένα προσωπικά ολόκληρος ο συνειδησιακός εξοπλισμός που απαιτούνταν για την απόρριψη των δεσμών μου με τα επιτελεία, ώστε να μπορώ να έχω την άποψη που εκθέτω εδώ, προερχόταν ολόκληρος από την Πολιτιστική Επανάσταση.

Στην ιστορία της αντίληψης για την εξουσία θα χρειαστεί να επανέλθω αργότερα. Προς το παρόν θα επαναλάβω πως αντίθετα από τον ντε φάκτο ορισμό της εξουσίας σαν εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, σε αυτήν εδώ την αφήγηση η εξουσία ορίζεται σαν ιδιοκτησία ανθρώπου από άνθρωπο και όταν μιλάω για εξουσία θα εννοώ είτε, κυρίως, τον παράγοντα εξουσία που επικαθορίζει την κατάσταση του πραγματικού κοινωνικού συστήματος, είτε, δευτερευόντως, την λειτουργία που επιτελεί ο φορέας της εξουσιαστικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει πως η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι ένα μέρος μόνο του περιεχομένου της εξουσίας, και μάλιστα, αν και θεμελιώνει το οικοδόμημα της εξουσιαστικής κατάστασης δεν είναι το καθοριστικό. Κι αυτό, γιατί παρότι η "εκμετάλλευση" είναι το κίνητρο για την συγκρότηση της "ιδιοκτησίας", το βασικό στοιχείο ακόμα καί στην ίδια την οικονομική σχέση δεν είναι το "κέρδος" από την εκμετάλλευση αλλά η "θέσπιση" της ιδιοκτησίας, η οποία σαν έννοια γίνεται πρότυπο και για τα υπόλοιπα (εκτός του οικονομικού) μέρη της κοινωνικής σχέσης που είναι το πολιτικό και το πολιτιστικό.

Τελικά ολόκληρη η κοινωνική σχέση στην οποία το "οικονομικό" το "πολιτικό" και το "πολιτιστικό" διαπλέκονται στην πρότυπη σχέση μιας δυάδας ατόμων, επικαθορίζεται, για ολόκληρη την περίοδο της "πατριαρχίας", από τον παράγοντα "εξουσία" έτσι ώστε να μην υπάρχει κοινωνικό άτομο που δεν είναι ένα "μείγμα" υποκειμένου και αντικειμένου ιδιοκτησίας.

Υπάρχει εδώ η ανάγκη μιας ακόμη, τελευταίας προς το παρόν διευκρίνισης: η σχέση εξουσίας δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο σαν σχέση δυαδική, όπως είναι οι υλικές σχέσεις σε ολόκληρο το σύμπαν, καθώς επίσης σαν μια σχέση διαλεκτική και άρα αμφίπλευρη, πράγμα που σημαίνει πως ο άνθρωπος που είναι ιδιοκτήτης είναι ταυτόχρονα ιδιοκτησία του ανθρώπου που έχει στην ιδιοκτησία του. Τελικά η κοινωνία και για σήμερα πια ολόκληρη η ανθρωπότητα είναι το υλικό σώμα ενός φαινομένου χαώδους πολυπλοκότητας και δεν μπορεί ούτε να ερμηνευθεί ούτε να προβλεφθεί στην κίνησή της παρά μόνο με μια σοβαρότατη αναγωγή στα βασικά στοιχεία της κοινωνικής σχέσης.

Τι είναι η ιδιοκτησία

Από την στιγμή που ως "εξουσία" ορίζεται η ιδιοκτησία ανθρώπου από άνθρωπο, για να μπορεί κανείς να καταλάβει τι σημαίνει το τέλος της εξουσίας πρέπει να μπορεί να καταλάβει τί σημαίνει εξουσία και για να μπορεί να καταλάβει τί σημαίνει εξουσία πρέπει να μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει ιδιοκτησία.

Με την έννοια, όμως, "ιδιοκτησία" αρχίζουν τα δύσκολα, γιατί ενώ οι δύο πρώτες έννοιες ("εξουσία" και "τέλος της εξουσίας") είναι παράγωγες, και αναφέρονται σε υπαρκτές κοινωνικές καταστάσεις, μέσα στις οποίες τα κοινωνικά άτομα ζουν αναγκαστικά και δεν τους είναι ξένες, δεν συμβαίνει το ίδιο με την έννοια "ιδιοκτησία" η οποία ενώ αυτή είναι η πρωτογενής την καθιστούν οικεία οι έννοιες που έχουν παραχθεί από αυτήν. Στην πραγματικότητα η "ιδιοκτησία" είναι μια πρωτογενής ψευδαίσθηση είναι η παραδοχή του "έχειν", η παραδοχή μιας πραγματικότητας, που δεν έχει κανένα απολύτως αντίκρισμα στον υλικό κόσμο, παρά μόνο στο πλαίσιο της εξουσιαστικής σχέσης. Μιας σχέσης που ούτε κι αυτή υπάρχει πραγματικά, παρά μόνο εφ όσον την αποδέχονται σαν υπαρκτή οι δύο πλευρές της σχέσης.

Αν όμως η ίδια η ιδιοκτησία σαν έννοια είναι ανύπαρκτη, η αποδοχή της ύπαρξης της ιδιοκτησίας είναι μια έννοια υπαρκτή, και έτσι η "ψευδαίσθηση" αγκυρώνεται στην "έμψυχη" υλική πραγματικότητα πιο γερά από την ίδια "άψυχη" υλική πραγματικότητα και καθιστά την ιδιοκτησία υπαρκτή. Τελικά η ιδιοκτησία υπάρχει, είτε επειδή το επιτρέπει μια δύναμη που θα είχε λόγους και θα ήταν ικανή να την απαγορεύσει, είτε επειδή δεν έχει σχηματιστεί ακόμα μια τέτοια δύναμη.

Γι αυτό, η πίστη στην πραγματικότητα της ιδιοκτησίας είναι το βασικό στοιχείο στην υπόσταση του κοινωνικού ανθρώπου και ο αναγκαστικός σεβασμός στην ιδιοκτησία του "άλλου" είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίστηκε το σύστημα των θεσμών με το οποίο πορεύτηκε η κοινωνία τις τέσσερις τελευταίες χιλιετίες. Και επίσης ακριβώς γι αυτό η έννοια "ιδιοκτησία" είναι το κλειδί για να καταλάβει κανείς γιατί το "τέλος της εξουσίας" δεν είναι μια επιστημονική παραδοχή αλλά ένα θεολογικό δόγμα, καθώς και γιατί μια θεωρία της κοινωνίας για τον εαυτό της, δεν είναι μέρος της "κοσμικής" (ας την πούμε έτσι) φιλοσοφίας αλλά είναι μέρος της θεολογίας.

Τελικά ως προς την σημερινή πραγματικότητα, αν απαλλαγούμε από την ιδεολογική επιρροή των εξουσιαστικών επιτελείων, θα παρατηρήσουμε πως στην σημερινή ιστορική στιγμή, μέσα από το καθεστώς των "αγορών" ( == των χρηματιστηρίων == της οικονομίας καζίνο == της άυλης οικονομίας == της οικονομίας του αέρα ) ο θεσμός της ιδιοκτησίας έχει ουσιαστικά καταλυθεί. Κι αν σκεφτούμε πως δεν έχει καταλυθεί από την δράση της επαναστατικής πλευράς της κοινωνίας, που "απειλούσε" την επαναστατική κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, αλλά από την πλευρά που θεωρούσε την "απειλή" αυτή σαν έγκλημα καθοσιώσεως, θα αντιληφθούμε και γιατί η επανεξέταση του κοινωνικού συστήματος με βάση το δόγμα του τέλους της εξουσίας καθίσταται αναγκαία στην σημερινή κοινωνία.

Το γεγονός ωστόσο πως η έννοια της "ιδιοκτησίας" δεν έχει αντίκρισμα στον κόσμο της ύλης, δεν σημαίνει καθόλου πως η έννοια αυτή προέκυψε ανεξήγητα ή από το πουθενά. Ούτε σημαίνει πως είναι ανεξήγητο το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα οι άνθρωποι αρνούνται να συζητήσουν την παράγωγη έννοια της "εξουσίας" αλλά την θεωρούν σαν κάτι το αυτονοήτως αιώνιο. Κι απ την άλλη μεριά όμως δεν είναι καθόλου εύκολο να εξηγηθούν ο μηχανισμός ανάδυσης της εξουσίας, η ανεπιφύλακτη αποδοχή της ισχύος της, και τελικά, η τυφλή προσαρμογή στο κάθε φορά νέο καθεστώς εξουσίας.

Θα πρέπει όμως κλείνοντας και αυτό το κομμάτι της αφήγησής μου να σημειώσω πως τελικά η δυσκολία της θεωρητικής προσέγγισης των εξουσιαστικών σχέσεων οφείλεται στο γεγονός πως αν γίνει αποδεκτός ο ορισμός της "εξουσίας" σαν "ιδιοκτησία ανθρώπου από άνθρωπο", θα πρέπει, πρώτα-πρώτα, να διερευνηθεί σε νέα βάση η γέννηση και η ιστορία της ιδιοκτησίας και θα πρέπει, μετά, να αναθεωρηθεί ριζικά η ερμηνεία όλων ανεξαιρέτως των σχέσεων που συγκροτούν το μέχρι σήμερα διαμορφωμένο κοινωνικό σύστημα.

Η δυσκολία αυτή δεν είναι σημερινή. Έχει προ πολλού ειπωθεί από τους μαρξιστές πως η επόμενη επαναστατική αλλαγή του κοινωνικού συστήματος δεν θα είναι σαν τις δύο προηγούμενες, από την δουλοκτητική στην φεουδαρχική κοινωνία και από την φεουδαρχική στην αστική κοινωνία. Είναι επίσης αρκετά εύγλωττη επ αυτού η ρήση του Μαρξ πως με την επικείμενη επαναστατική αλλαγή η ανθρωπότητα θα περάσει από την προϊστορία της στην ιστορία της. Η επαναστατική πολιτική όμως ούτε χαράζεται ούτε εφαρμόζεται μόνο με το μυαλό αλλά κυρίως με την ψυχή των ανθρώπων και η επανάσταση σε ό,τι βαθύτερο (στην ψυχή του) έχει ο άνθρωπος, όπως χαρακτηρίστηκε και όπως συνεχίζει να είναι η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι εύκολη υπόθεση.

Μέχρι την έναρξη της παγκόσμιας σύγκρουσης της δεκαετίας 1940-50, η πολιτειακή κρίση του κοινωνικού συστήματος οξυνόταν αλλά οι υποκειμενικές δυνατότητες για μια ριζική αναθεώρηση των κοινωνικών σχέσεων δεν υπήρχαν και η τροποποίηση των σχέσεων που συνεπαγόταν αυτή η γενική αναθεώρηση του κοινωνικού φαινομένου δεν μπορούσε να γίνει χωρίς διαλυτικές συνέπειες για το υφιστάμενο μέχρι τότε κοινωνικό σύστημα. Η παγκόσμια σύγκρουση της δεκαετίας του 1940 τροποποίησε αποφασιστικά τις υλικές συνθήκες του κοινωνικού συστήματος, τροποποίησε επίσης και τις υποκειμενικές δυνατότητες για μια καινούρια αντίληψη για το ζήτημα της εξουσίας. Κι ωστόσο αυτές οι αλλαγές δεν επάρκεσαν για τροποποίηση των κοινωνικών σχέσεων και την απαλλαγή του πραγματικού κοινωνικού συστήματος από το αναχρονιστικό εξουσιαστικό θεσμικό σύστημα.

Το σοκ της έκβασης της παγκόσμιας σύγκρουσης και η αναβίωση του φασισμού από τον τάφο του, όπως συνέβη πολύ χαρακτηριστικά στην ελληνική κοινωνία, δεν ακύρωσε την ελπίδα για την επαναστατική αλλαγή του κοινωνικού συστήματος, τροποποίησε όμως με τον πιο οδυνηρό τρόπο την πεποίθηση για μια "εύκολη νίκη" της επανάστασης. Η εξουσία συνέχισε να ορίζεται σαν δυνατότητα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, η κατάλυση της εξουσίας συνέχισε να σημαίνει απλώς το τέλος της ταξικής διαίρεσης και η επαναστατική προοπτική συνέχισε να περιορίζεται στην ίδρυση της Δικτατορίας του Προλεταριάτου, όπως στην Σοβιετική Ένωση ή στην ίδρυση της Δημοκρατικής Δικτατορίας του Λαού, όπως στην Κίνα.

Ωστόσο από το τέλος της δεκαετίας της τελευταίας παγκόσμιας σύγκρουσης, οι κοινωνικές σχέσεις, ακόμα κι αυτές που θεμελίωσαν την εξουσιαστική κοινωνία, έχουν πρακτικά τροποποιηθεί ριζικά, χωρίς πουθενά να εμφανίζεται ρητά η διάθεση για αναθεώρηση της εξουσιαστικής αντίληψης για τις κοινωνικές σχέσεις. Παρατηρούμε αντίθετα πως εκεί όπου οι εξουσιαστικές σχέσεις σε επιμέρους πεδία, είτε τοπικά, είτε ειδικά, αναγκαστικά καταλύονται, εκεί ενισχύεται ένας οξύτατος ανταγωνισμός μεταξύ ανθρώπων που στο κάθε τοπικό ή ειδικό πεδίο διεκδικούν την αυθεντία. Δεν θα επεκταθώ εδώ στην εξήγηση αυτού του φαινομένου, απλώς το επισημαίνω λέγοντας επιπλέον πως την παρατηρούμενη εξειδίκευση συνδυασμένη με την αναγωγή στο αφηρημένο του εξουσιαστικού ανταγωνισμού την θεωρώ ως το μόνο προμήνυμα για ένα αίσιο μέλλον της σημερινής ανθρωπότητας.

Το συμπέρασμα από αυτό το κομμάτι της αφήγησης είναι πως το κλειδί για την κατανόηση του κοινωνικού φαινομένου από τον ίδιο τον κοινωνικό άνθρωπο που το αποτελεί, είναι η κατανόηση της ανάδυσης της έννοιας "ιδιοκτησία". Η διεξοδική διευκρίνιση του περάσματος της ανθρώπινης κοινωνίας από μια κατάσταση όπου ο άνθρωπος αισθανόταν και λειτουργούσε σαν μέρος της φύσης, σε μια κατάσταση όπου ο άνθρωπος αισθανόταν και λειτουργούσε σαν "ιδιοκτήτης" ενός μέρους της φύσης, και ουσιαστικά σαν ιδιοκτήτης ενός μέρους της κοινωνίας του ή αλλιώς σαν αισθανόταν και λειτουργούσε σαν αντικείμενο ιδιοκτησίας. Μόνο αυτή η κατανόηση θα επιτρέψει στους ανθρώπους της κοινωνίας να αντιληφθούν πως αυτή η κατάσταση έχει φτάσει στο τέλος της και πως βρίσκονται μπροστά στην αφετηρία ενός νέου σταδίου της ανθρωπότητας όπου ο άνθρωπος -- με όλον τον τεχνικό εξοπλισμό που απέκτησε στο μεταβατικό στάδιο της πατριαρχίας -- θα αισθάνεται και θα λειτουργεί σαν μέρος του σύμπαντος κόσμου, του κόσμου που μπορεί να αντιληφθεί και του κόσμου που δεν μπορεί να αντιληφθεί χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχει και μάλιστα δραστικά για τον ίδιο τον άνθρωπο.