Φιλοσοφία | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 2048
Το "ελληνικό ζήτημα"και η όπισθεν αυτού θεωρία περί εξουσίας
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Τριτ, 28 Ιουν 2005

Δημοσιεύεται σήμερα, ευχαρίστως όπως πάντα, ένα γραφτό του Χάρη Πεϊτσίνη με τίτλο «Η Εξουσία υπό το Φως της Ιστορίας». Το κείμενο του όπως λέει ο ίδιος είναι μια απάντηση στο άρθρο μου με τίτλο: «αντιπαράθεση απόψεων για την εξουσία» και είναι όπως μπορεί να δει ο αναγνώστης μια εκτεταμένη αναφορά σε διάφορες πλευρές του ζητήματος που συζητάμε. Πρόκειται για ένα κείμενο, κατά την γνώμη μου, πολύ χρήσιμο σ' αυτή την συζήτηση. Είναι όμως χρήσιμο και σε μένα προσωπικά, όπως ήταν και τα προηγούμενα σχετικά κείμενα του Χάρη, ακριβώς γιατί συγκεντρώνουν πολύ παραστατικά τα σημεία στα οποία συγκεντρώνεται η αμφισβήτηση γύρω από την έννοια της εξουσίας. Σε ότι αφορά την ουσία του ζητήματος, θα επανέλθω στο κείμενο του Χάρη με μια λεπτομερέστερη κριτική. Σ' αυτό εδώ το σχόλιο όμως θα ήθελα να σταθώ στην διαδικασία της συζήτησης.

Είναι φανερό ότι ο Χάρης για κάτι με μέμφεται σ' αυτή την συζήτηση. Με μέμφεται για πολλά πράγματα αλλά και γιατί, όπως λέει «δεν κατανόησα τις απόψεις του συνομιλητή μου» και αυτό κυρίως γιατί δεν αντιλήφθηκα ότι ενδιαφέρεται να εμμείνει στο «ελληνικό ζήτημα», σ' αυτό δηλαδή πού ονομάζει «δομική κρίση» του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα και δεν ενδιαφέρεται καθόλου γι αυτό που κατά την γνώμη του είναι η "κοσμοθεωρία μου" δηλαδή η «αποσάθρωση του παγκόσμιου συστήματος εξουσίας». Αλλά ήδη μέσα από την μομφή του αυτή δείχνει ότι αντίθετα ο ίδιος ο Χάρης δεν κατάλαβε ότι αυτό που με ενδιαφέρει είναι ακριβώς το «ελληνικό ζήτημα». Και ακριβώς γι αυτό, επειδή δηλαδή με ενδιαφέρει το ελληνικό ζήτημα δεν ασχολήθηκα με τα λεγόμενά του προτού ο Χάρης διευκρινίσει την δική του θεωρητική βάση υπό το φως της οποίας, προκύπτουν τα λεγόμενά του.

Ο Χάρης όμως προτίμησε αντί να διευκρινίσει αυτή την θεωρητική βάση χωρίς απαραίτητα να την "αποδείξει" (θα ήταν λάθος μου να του ζητήσω κάτι τέτοιο) προτίμησε να αναλωθεί σε μια "ανασκευή" της "κοσμοθεωρίας" μου αφήνοντας στο απυρόβλητο την "εφαρμογή" της δικής του στο συγκεκριμένο πεδίο, που είναι η ελληνική κοινωνία. Αναγκάστηκα και εγώ επομένως να αναφερθώ στην απολογητική της εξουσίας στην οποία αναλώθηκε ο Χάρης. Την λέξη "απολογητική" την χρησιμοποιώ βέβαια με την φιλοσοφική έννοια και όχι με την δικαστική έννοια. Αυτό θα όφειλε να αντιληφθεί ο Χάρης εκτός αν πράγματι νομίζει ότι για την υπέρ της αιωνιότητας της εξουσίας θεωρία του, είναι κατηγορούμενος. Πράγμα που ίσως δεν ξέρει ότι επίσης είναι χαρακτηριστικό των απολογητών (με την φιλοσοφική έννοια) της εξουσίας.

Ο ίδιος άλλωστε από την πρώτη στιγμή έσπευσε να διευκρινίσει ότι όταν λέει "εξουσία" δεν εννοεί την γνωστή μισητή απομυθοποιημένη και παραπαίουσα "κακή" εξουσία αλλά κάποια άλλη, χωρίς προηγούμενο, αγαπητή στους εξουσιαζόμενους, καλή εξουσία! Μα τότε μιλάμε πολιτικά, και μιλάμε πολιτικά μέσα στο παρόν εξουσιαστικό πλαίσιο, δεν χρειαζόμαστε επομένως τις θεωρητικές προεκτάσεις και τις ρητορικές εξάρσεις, μπορούμε να φέρουμε ένα παράδειγμα από την ιστορία με τη δέουσα κριτική στα συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα και να τελειώνουμε. Τι μας λέει λοιπόν, δια παραδειγμάτων, η ιστορία της περιόδου που ζούμε; Μας λέει ότι η κλασική αστική αντίληψη για την εξουσία, δεν έχει σαφή θεωρητική αντίληψη για την εξουσία που ασκείται υπό την πολιτική λογική της, ότι εξουσία ονομάζει την κυβερνητική εξουσία και κρίση εξουσίας ονομάζει την κυβερνητική κρίση. Είναι επομένως με την δική μου λογική απαραίτητο να καταλάβω αν με τον όρο δομική κρίση εννοούσε την κυβερνητική κρίση. Και μέχρι στιγμής ακόμα δεν έχω φωτιστεί.

Μέχρι στιγμής, ότι λέει ο Χάρης επί του ζητήματος της εξουσίας έχουν το εξής παράδοξο: τα μεν συγκεκριμένα λόγια του Χάρη περιγράφουν μια εξουσία που δεν είναι παρά μια κυβερνητική εξουσία, ασχέτως της φιλολογίας περί μιας δράκας υπουργών και εγκέφαλου του πρωθυπουργού, το δε γενικό ύφος του μιλάει για "κάτι άλλο", για κάποια άλλη έννοια εξουσίας και επομένως για κάποια άλλη έννοια κρίσης. Αλλά αυτή η "παράδοξη" περιγραφή μιας γνωστής κυβερνητικής εξουσίας που υπαινίσσεται μια άγνωστη κοινωνική εξουσία, πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, παρουσιαζόταν σε δύο εκδοχές: Την προλεταριακή εκδοχή, όπως ήταν εφαρμοσμένη στην Σοβιετική Ένωση, του Στάλιν και την φασιστική εκδοχή, όπως εφαρμόστηκε σε διάφορα πολιτικά καθεστώτα, όπως του Φράνκο, του Μουσολίνι, του Χίτλερ και στην Ελλάδα του Μεταξά. Στην πρώτη περίπτωση υπήρχε μια δικτατορική κυβέρνηση (επίτροπών του λαού) συνδεδεμένη με την κοινωνία, που κάποια στιγμή θα εξελισσόταν σε "κάτι άλλο" που ας μην το συζητήσουμε προς το παρόν. Στην δεύτερη περίπτωση υπήρχαν κάποιες δικτατορικές κυβερνήσεις που ασκούσαν επίσης την εξουσία, εν ονόματι του λαού, ήδη από την στιγμή που την κατέλαβαν και δεν υπήρχε λόγος προς μετεξέλιξη σε κάτι άλλο, αφού ο φασισμός είναι από την αρχή του το "κάτι άλλο" χωρίς και να είναι άλλο, εξ ου και στην περίπτωση της Ελλάδας, "γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά, πατέρα .. κλπ."

Σε ότι με αφορά εγώ θεωρώ την άποψή μου σαν λογική κριτική συνέχεια της άποψης του Λένιν. Η θεωρία που διατυπώθηκε στο "κράτος και επανάσταση" εφαρμόστηκε στην πράξη της Σ.Ε. και αποδείχτηκε ότι κούτσαινε στο δεύτερο τμήμα της που σχετίζεται με την εξέλιξη της δικτατορίας του προλεταριάτου. Ότι λέει ο Χάρης ότι δήθεν ο Λένιν δεν φανταζόταν μια εξέλιξη προς μια κοινωνία χωρίς εξουσία δεν στέκει. Αλλά και να έστεκε, αν δηλαδή η κομμουνιστική προοπτική δεν ήταν, για τον Λένιν, μια προοπτική προς μια κοινωνία χωρίς εξουσία, πάλι δεν χάθηκε ο κόσμος, την υιοθετώ εγώ αναδρομικά, σαν μια θεωρία που κακώς δεν διατυπώθηκε στον καιρό της. Το ζήτημα είναι αν ο Χάρης κάνει το ίδιο πράγμα με μένα για την "παράδοξη" θεωρία του φασισμού. Παράδοξη κατά το γεγονός ότι ενώ παρουσιάζεται σαν μια συνηθισμένη κυβερνητική εξουσία θεωρεί ότι δεν είναι απλά κυβερνητική αλλά εμπλέκει το κοινωνικό σύνολο σε μια κατάσταση συνύπαρξης της επιβολής και της υποταγής σε κάθε άτομο.

Αν ο Χάρης δεν θεωρεί την άποψή του, ούτε σαν κριτική συνέχεια της φασιστικής άποψης τότε πραγματικά έχει την υποχρέωση να εξηγήσει πρώτα στον εαυτό του και μετά στους συνομιλητές του τι ακριβώς υποστηρίζει. Αλλά αυτό θα πρέπει να το κάνει ελεύθερα ειλικρινά και χωρίς θυμούς και εκπλήξεις γιατί τάχα δεν καταλαβαίνει ο "άλλος" αυτό που είναι αυτονόητα. Και εδώ πρέπει να εξηγήσω γιατί δεν με αφορά, γιατί είμαι παγερά αδιάφορος, για την ηθική κατάπτωση του συνόλου σχεδόν του προσωπικού που λειτουργεί την αστική εξουσία. Πρώτον, γιατί η ηθική δεν έχει καμιά θέση στην επιστημονική συζήτησή μας. Δεύτερο, γιατί στην πολιτική συζήτηση θεωρώ ότι η επίκληση της ηθικής σήψης, είναι η αφετηρία της φασιστικής άποψης. Τρίτον, γιατί κατά την άποψή μου, η απώλεια ακόμα και της ενότητας που δίνει σε έναν κοινωνικό χώρο η κοινή ηθική είναι απόδειξη της ουσιαστικής αποσάθρωσης αυτού του χώρου, είναι ακριβώς η μεταφορά στο σήμερα του "μωραίνει κύριος ..." που δεν αρέσει στον αγαπητό Χάρη.