Φιλοσοφία | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 4343
Η αντιπαράθεση των απόψεων για την εξουσία
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Δευτ, 9 Μαϊου 2005

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μια απάντηση στο κείμενο του Χάρη Πεϊτσίνη με τίτλο «Κρίσεις για την "κρίση της εξουσίας"». Είναι κοινή παραδοχή πως η σημερινή κοινωνία είναι εξουσιαστική. Παρά ταύτα το ζήτημα της εξουσίας δεν είναι καθόλου συμφωνημένο, ούτε ανάμεσα στους επιστήμονες ούτε ανάμεσα στους πολιτικούς. Θα έλεγε κανείς με αρκετή βεβαιότητα ότι είναι ένα ζήτημα που αποφεύγεται. Ωστόσο υπάρχουν άτομα που ασκούν εξουσία και άτομα επί των οποίων αυτή ασκείται. Συνεπώς όσο "χαλαρή" και "ελευθεριακή" ακόμα και "χρήσιμη" στο κοινωνικό σύνολο κι αν είναι η εξουσία, κάποιος που την θεωρεί "απαραίτητη" όπως ο Χάρης, θα πρέπει να περιμένει ότι θα υπάρχει κάποια αντίθετη άποψη απ' την πλευρά που την υφίσταται.

Βεβαίως επειδή συνήθως γίνεται λόγος για "κυβερνητική" εξουσία συνήθως η αντίθετη άποψη είναι μια άλλη εξουσιαστική πρόταση. Κατά την γνώμη μου κατά την γνώμη μου όμως, η αντίθετη άποψη για την εξουσία, δεν μπορεί παρά είναι η άρνησή της. Η άποψη δηλαδή κάποιου που είτε "έχει" εξουσία είτε υπόκειται στην εξουσία "καταπιέζεται" και η απώτερη προοπτική του είναι να απαλλαγεί απ' αυτήν. Ζήτησα από τον Χάρη να διευκρινίσει την άποψή του για την "δομική κρίση εξουσίας" στην οποία αναφέρθηκε σε προηγούμενα κείμενά του, επειδή θεωρώ ότι το μέγιστο που μπορούμε να πετύχουμε σε μια συζήτηση περί εξουσίας, είναι η χαρτογράφηση των αντιτιθέμενων απόψεων.

Το ενδιαφέρον είναι ότι ενώ η δεύτερη άποψη φαίνεται σαν να πηγάζει από την θέση του "εξουσιαζομένου" στην οποία βρίσκεται η τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων του πλανήτη, δεν ακούγεται σχεδόν καθόλου. Αντίθετα θεωρείται "αυτονόητη" η άποψη περί αναγκαιότητας της εξουσίας και μ' αυτόν τον αέρα του "αυτονόητου" μιλάει και ο Χάρης. Μια άποψη επομένως - σαν την δική μου - που μέσα σ' αυτό τον ορυμαγδό σύγκρουσης "εναλλακτικών" προτάσεων εξουσίας ("τρομοκρατία", "φασισμός", "άμεση δημοκρατία", "περιεκτική δημοκρατία ", "συμμετοχική δημοκρατία"), θεωρεί ότι η εξουσία αποσαθρώνεται και καταρρέει είναι υποχρεωμένη να ψάξει μήπως η απόδειξη της αποσάθρωσης ενυπάρχει σε όλες τις παραλλαγές απόψεων για την αναγκαιότητα της εξουσίας.

Πότε τέλος πάντων άρχισε η εξουσία

Η συζήτηση αφορά το παρόν και το μέλλον της εξουσίας. Ωστόσο το πρώτο πράγμα που κάνουν όσοι συζητούν περί αυτής είναι να ανατρέξουν στο παρελθόν της. Γιατί βέβαια αν αποδείξουν πως η εξουσιαστική κατάσταση έχει γεννηθεί μαζί με την κοινωνία αποδεικνύουν ότι αυτή είναι "σύμφυτη" στην κοινωνία άρα και αιώνια. Το πρώτο επιχείρημα του Χάρη λοιπόν είναι πως η εξουσία υπήρχε ανέκαθεν.

Ο πανάρχαιος όρος εξουσία προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «έξεστι» δηλαδή «είναι δυνατό». Η δύναμη, η θέληση, η επιβολή συμπλέκονται εννοιολογικά συνθέτοντας τελικά τα εξουσιαστικά νήματα. Είτε μιλάμε για αγέλες των πιθήκων «primatus», είτε για τους ανθρωποπιθήκους, είτε για την σύγχρονη κοινωνία, το φαινόμενο της εξουσίας φαίνεται αξεδιάλυτο με την κοινωνία προσώπων. Πρόκειται για ένα αναπόφευκτο προϊόν της, του οποίου η δομή καθορίζεται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κοινωνίας στην οποία αναπτύσσεται.

Ο "πανάρχαιος" όρος "εξουσία" όμως, είναι νεότατος σε σχέση με την αρχή της κοινωνίας και την αρχή του προφορικού λόγου που τοποθετούνται αντίστοιχα εκατοντάδες και δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν. Υποστηρίζεται επομένως ότι η "εξουσία" υπάρχει, πριν ακόμα η έννοιά της "εγγραφεί" στην κοινωνική συνείδηση. Αλλά τότε δεν υπάρχει συζήτηση, δεδομένου ότι κατά την άποψη που υποστηρίζεται εδώ η κοινωνική κατάσταση που ονομάζεται εξουσία, εγκαθίσταται ολόκληρη στο συνειδησιακό και ψυχικό πεδίο, και όχι στην βιολογική συγκρότηση του ανθρώπου. Ευτυχώς όμως ούτε κι ο Χάρης μιλάει για βιολογία της εξουσίας. Δεν λέει δηλαδή ότι τα χρωμοσώματα οδηγούν κάποιους στην υποταγή και κάποιους άλλους στην κυριαρχία όπως την βασίλισσα μέλισσα ή τουλάχιστον στην διεκδίκηση της όπως τα κριάρια.

Μπορούμε επομένως να συνεχίσουμε την συζήτηση. Αυτό το φαινόμενο που ήταν "αξεδιάλυτο" ακόμα και με τις "αγέλες" των πιθηκάνθρωπων, δηλαδή μια φυσική τάξη ζωής, δεν θα είχα αντίρρηση ότι μπορεί να επανέλθει, σε μια πιο πολιτισμένη μορφή, αφού όμως αποσαθρωθεί η εξουσιαστική τάξη. Η οποία δεν είναι φυσική τάξη αλλά "τάξη" (σήμερα επικίνδυνη αταξία) που εκφράζεται απαραίτητα στον λόγο. Γιατί βέβαια η εξουσία για την οποία συζητάμε δεν ασκείται σήμερα τόσο "φυσικά" όπως την "ασκούσαν" οι πιθηκάνθρωποι ή όπως εμείς σήμερα αναπνέουμε, αλλά χρειάζεται κάποιος να την επιβάλει συνήθως με τα όπλα και δευτερευόντως με την πειθώ όπως κάνει ο Χάρης αυτή την στιγμή. Το χειρότερο όμως είναι ότι προς το παρόν, τα επιχειρήματα και μάλιστα όταν προβάλλονται σαν "αυτονόητα", δεν χρησιμεύουν στην πειθώ αλλά στον ιδεολογικό εξοπλισμό αυτών που κρατούν τα όπλα.

Ποιο είναι το φαινόμενο της εξουσίας

Το ρήμα "έξεστι" σημαίνει πράγματι "είναι δυνατόν" και ο όρος "εξουσία" συνδέεται με το δικαίωμα του "έχειν" και του "πράττειν". Ο όρος όμως όπως τον συζητάμε εδώ δεν αφορά, έτσι αφηρημένα, δύναμη, δυνατότητα, δικαίωμα, αλλά δύναμη, δυνατότητα, δικαίωμα, "επί των άλλων" και συνήθως "ενάντια στους άλλους", "εις βάρος των άλλων". Εξ άλλου ο όρος "εξουσία" αναπτύχθηκε για να περιγράψει μια ήδη υπάρχουσα κατάσταση εξουσίας. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι η ερμηνεία της ως δυνατότητα εκφράζει την άποψη του ασκούντος την εξουσία, για το δικαίωμα της άσκησής της. Και μάλιστα της άσκησής της, όχι ενάντια σε κάποιους εγκληματίες αλλά ενάντια σ' αυτούς που θέλουν, είτε να του αρπάξουν είτε να του καταργήσουν ή και απλά να αμφισβητήσουν αυτό το δικαίωμα.

Το γεγονός λοιπόν, ότι κάποιος που έχει ή ελπίζει διακαώς να αποκτήσει εξουσία, θεωρεί ότι δικαιωματικά την έχει, δεν είναι καθόλου απόδειξη ότι η εξουσία δεν αποσαθρώνεται αλλά αντίθετα ότι αποσαθρώνεται. Γιατί αν δεν αποσαθρωνόταν δεν θα χρειαζόταν να μιλάει για δικαιώματα. Αλλά κι αν η αντίθετη πλευρά αποδέχεται επίσης το δικαίωμα της εξουσίας, αυτό επίσης δεν σημαίνει παρά την υποταγή που είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος στο «δικαίωμα» της εξουσίας. Τελικά αυτό που συζητάμε δεν είναι τι νομίζουν αυτοί που ασκούν και αυτοί που υφίστανται την εξουσία, ούτε αν η εξουσία ήταν αναγκαία για την κοινωνία σ ένα μικρό στάδιό της, το πολύ 4000 χρόνων. Αλλά αν το στάδιο αυτό τελειώνει στις συνθήκες που έχουν ήδη δημιουργηθεί σήμερα, σε απροσδιόριστο βεβαίως χρόνο και με σαφέστατα απροσδιόριστη την συγκεκριμένη μορφή της κοινωνίας που θα ακολουθήσει.

Γράφει λοιπόν ο Χάρης:

Η κυριαρχία μεταξύ ανθρώπων μέσω της δουλοκτησίας ή της έμμισθης "δουλείας", η στυγνή υποταγή του ενός στα συμφέροντα του άλλου αποτελεί κύρια έκφραση της τυραννικής εξουσίας όπως εκδηλώθηκε σ όλες σχεδόν τις φάσεις της ιστορίας. Αλλά αυτό το αναμφισβήτητο γεγονός δεν θα πρέπει να συσκοτίσει ούτε στιγμή την πρακτική αναγκαιότητα μιας εξουσίας έστω ελευθεριακής και χαλαρής, που άλλωστε διαπιστώνεται εύκολα. Η κοινότητα για την επιβίωση της χρειάζεται μια στοιχειώδη διοικητική οργάνωση και κατανομή αρμοδιοτήτων. Παράλληλα έχει ανάγκη την έστω και έμμεση επιβολή της πλειοψηφίας επί των αντικοινωνικών στοιχείων, ώστε να εξασφαλιστεί η ομαλή διαβίωση και η ίδια η διαιώνιση της ύπαρξης της. Τέλος χρειάζεται κάποιος βαθμός πειθαρχίας και συντονισμού των μελών της για την αντιμετώπιση εξωτερικών κινδύνων. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αν συμψηφιστούν μας δίνουν στο άθροισμα τις προϋποθέσεις γέννησης εξουσιαστικών σχέσεων.

Αν βγάλουμε από τη μέση το επίθετο "στυγνή" που άλλωστε κανονικά δεν προσδιορίζει την "υποταγή" αλλά την "καθυπόταξη", ο Χάρης περιγράφει σε γενικές γραμμές αυτό που είναι ακριβώς η εξουσία, δυσφημίζοντάς την μάλιστα αυθαίρετα. Γιατί, καλή ή κακή, άμεση ή έμμεση, η πεμπτουσία της εξουσίας είναι η σχέση μονόπλευρου ετεροκαθορισμού ή καλύτερα η σχέση ιδιοκτησίας ενός ανθρώπου από έναν άλλο. Αν αυτή η σχέση δεν υπάρχει, τότε δεν υπάρχει και εξουσία. Εδώ δεν συζητάμε αν η εξουσία είναι "καλή" ή "κακή" αλλά αν η εξουσία είναι σύμφυτη στην κοινωνία και άρα μονίμως αναγκαία και αιώνια. Έχει όμως σημασία ότι από την μεριά μιας άποψης που υποστηρίζει την "αναγκαιότητα" της εξουσίας, η εκτροπή προς την διαφήμιση κάποιας "καλής" εξουσίας ενάντια σε "κάποια" κακή εξουσία είναι σχεδόν πάντα αναμενόμενη.

Καλές και κακές εξουσίες

Αφήνοντας για λίγο κατά μέρος το ζήτημα της "αναγκαιότητας", περιοριζόμενοι δηλαδή στην περιοχή της ιστορίας όπου συμφωνούμε ότι η κατάσταση εξουσίας είναι υπαρκτή, ας εξετάσουμε για λίγο τι σημαίνει καλή και κακή εξουσία. Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι υπάρχουν τρία στάδια στην ιστορία της κατάστασης εξουσίας: Το δουλοκτητικό στάδιο, όπου η ιδιοκτησία, ανθρώπου από άνθρωπο, είναι άμεση, το φεουδαρχικό στάδιο όπου η ιδιοκτησία, ανθρώπου από άνθρωπο, μεσολαβείται από την ιδιοκτησία της γης, το αστικό στάδιο όπου η ιδιοκτησία ανθρώπου από άνθρωπο, μεσολαβείται από την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δουλείας δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάτω από αυτές τις σχέσεις ιδιοκτησίας, ανθρώπου από άνθρωπο - που άλλωστε ως τύπος σχέσης επεκτεινόταν σε όλο το κοινωνικό σώμα - μπορούσαν να δημιουργούνταν τοπικά ή περιοδικά καλές διαπροσωπικές σχέσεις, ανάλογα με τις ιστορικές συνθήκες.

Οι αλλαγές της μορφής της εξουσίας, από την μια περίοδο στην άλλη, σημαίνουν και την αλλαγή της σχέσης της κοινωνίας με το περιβάλλον. Αλλά η καλύτερη προσαρμογή της κοινωνίας στο φυσικό περιβάλλον αναπτύσσει τις δυνατότητές της, πράγμα που σημαίνει ότι αυτή αποκτά περισσότερα σημεία τριβής με το φυσικό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Η ανάπτυξη όμως αυτή διαταράσσει την προηγούμενη προσαρμογή της δηλαδή την ισορροπία της και απαιτεί μια άλλη νέα προσαρμογή δηλαδή μια νέα ισορροπία. Έτσι σε τελευταία ανάλυση η δυνατότητα προσαρμογής ή ισορροπίας, εξαρτάται από την δομή των εσωτερικών κοινωνικών σχέσεων, από αυτό δηλαδή που θα ονομάζαμε κοινωνική οργάνωση.

Κοινωνική οργάνωση και εξουσία

Είδαμε στο απόσπασμα που παρατίθεται πιο πάνω, ότι ο Χάρης θεωρεί την "εξουσία" αναγκαία, επειδή θεωρεί την κοινωνική οργάνωση αναγκαία. Πραγματικά δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι η εξουσία σχετίζεται με την κοινωνική οργάνωση. Οι κοινωνικές ανάγκες της "διοίκησης", "πειθαρχίας", "συντονισμού", "κατανομή αρμοδιοτήτων", "δίωξης των αντικοινωνικών στοιχείων", είναι και πολύ σωστά με διαφορετικό τρόπο βέβαια, οι αγαπημένες λέξεις όλων των επαναστατών αλλά και όλων των δικτατόρων του παρελθόντος και του μέλλοντος. Ενώ όμως είναι δεδομένο πως η οργάνωση είναι αναγκαίο και εξ ορισμού χαρακτηριστικό όχι μόνο της κοινωνίας αλλά και της έμβιας ακόμα και της άψυχης ύλης γενικά, από πουθενά δεν προκύπτει ότι η αναγκαιότητα της οργάνωσης, σημαίνει απαραίτητα και αναγκαιότητα της εξουσίας. Για να υπάρξουν αγέλες πιθηκάνθρωπων έπρεπε προφανώς να υπάρχει οργάνωση χωρίς μάλιστα να χρειάζεται να υπάρχει συνείδηση της έννοιας οργάνωση. Αυτό όμως δεν επιτρέπει καθόλου να θεωρήσουμε ότι υπήρχε και εξουσία ότι δηλαδή η οργάνωσή των πιθηκάνθρωπων ήταν εξουσιαστική.

Αν δεν έχουμε λόγους να "προτιμούμε" την εξουσιαστική άποψη για την εξουσία, είναι πολύ εύκολο να αντιληφθούμε ότι η εξουσιαστική οργάνωση δεν είναι παρά μόνο μια φευγαλέα και ρευστή μορφή οργάνωσης και όχι η ίδια η οργάνωση. Και μάλιστα μια μορφή οργάνωσης που είναι μηδαμινής συχνότητας και μηδαμινής έκτασης μέσα στο "ζωικό βασίλειο". Και μόνο ότι χαρακτηρίζουμε τον κόσμο των ζώων σαν "βασίλειο" δείχνει πόσο επηρεασμένοι είμαστε από την εξουσιαστική άποψη αλλά και πόσο αβέβαιοι είμαστε γι αυτήν. Πέρα από το γεγονός της συχνότητας όμως των εξουσιαστικών οργανώσεων μέσα στην φύση, αν παρατηρήσουμε θα δούμε ότι η εξουσία δεν κάνει και καμιά σπουδαία δουλειά στην ίδια την οργάνωση. Η ποιότητα της τελευταίας εξαρτάται κυρίως από την πραγματική οντότητα των οργανωμένων ατόμων από τους στόχους της οργάνωσης και από την διαθεσιμότητα των υλικών μέσων που χρειάζονται. Το μόνο που κάνει η εξουσία είναι να "εξαναγκάζει" τα άτομα που συμμετέχουν να παίζουν τον ρόλο τους.

Εξουσία και κοινωνία

Ο Χάρης στο κείμενό του και με την λογική της ταύτισης εξουσίας και οργάνωσης θεωρεί, ούτε λίγο ούτε πολύ ότι σε "φυσιολογικές συνθήκες" η εξουσία ανήκει στο "σύνολο" και μόνο η "γιγάντωσή" της την αποσπά από τα χέρια των λαϊκών μαζών. Να τι λέει στο άρθρο του:

Σε κοινωνικό επίπεδο οι κύριες συλλογικές μορφές εξουσίας είναι υπό φυσιολογικές συνθήκες οι θεσμοποιημένες δομές (π.χ. κράτος). Η γιγάντωση και η απολίθωση τους τις μετέτρεψε από όργανα στην υπηρεσία του συνόλου σε μηχανισμούς εκμετάλλευσης. Οι λαϊκές μάζες αποξενωμένες υλικά και ηθικά από την εξουσία ήρθαν πολλές φορές σε ρήξη με τις ανώτερες κάστες ή τάξεις για να την ξαναπάρουν στα χέρια τους.

Αν και το προφανές είναι αντίθετα ότι οι λαϊκές μάζες είναι κατά κανόνα παντελώς αποξενωμένες από κάθε μορφής εξουσία και μόνο μετά από μεγάλες εξεγέρσεις και αιματοχυσίες αποσπούν κάποιες ελαφρύνσεις και μόνο αυτές που είναι απαραίτητες για κάποιες επερχόμενες ιστορικές αλλαγές. Η εξουσία εξαναγκάζει τα άτομα που θα ήθελαν να ξεφύγουν από κόπο που συνεπάγεται το "κοινωνικό καθήκον τους" να επιστρέψουν στην τάξη που η ίδια έχει θέσει είτε με την απειλή της τιμωρίας είτε με την διαφώτιση για την κοινωνική σημασία του έργου που θα παράξουν. Η προϋπόθεση επομένως, κατά την εξουσιαστική άποψη, για την δικαίωση της εξουσίας είναι η ανεπάρκεια, η ανικανότητα, των ατόμων που ανήκουν στην κοινωνική μερίδα επί της οποίας ασκείται, να αντιλαμβάνονται από μόνα τους την σημασία και το αναγκαίο του κοινωνικού τους ρόλου είτε από κακία είτε από νοητική ανεπάρκεια. Η ένσταση ωστόσο που μπορεί να εγερθεί, σχετικά με την ταύτιση της εξουσίας με την οργάνωση, είναι ότι επιπλέον η εξουσία έχει μια διφορούμενη σχέση με την τελευταία. Σε όλες τις περιόδους που άρχισε να δρομολογείται μια σοβαρή κοινωνική αλλαγή η εξουσία είναι "υπεύθυνη" όχι για την οργάνωση αλλά για την αποδιοργάνωση της κοινωνίας. Μια τέτοια περίοδος είναι και σήμερα. Μια ματιά γύρω μας φτάνει για να διαπιστώσουμε ότι η αποδιοργάνωση της καθιερωμένης μορφής της κοινωνίας μεθοδεύεται με μεγάλη προσοχή και με την χρήση των πιο εξελιγμένων τεχνικών μέσων. Η ρήση "μωραίνει κύριος όν βούλεται απολέσει" είναι ακριβώς η συμπύκνωση του ιστορικού ρόλου της εξουσίας ασχέτως του τι θα επακολουθήσει.

Η αιωνιότητα της αστικής εξουσίας

Μέχρι σήμερα τόσο οι επιμέρους τροποποιήσεις της εξουσιαστικής κατάστασης, όσο και μια ριζική - τελική για κάθε στάδιο - τροποποίηση, είναι παράλληλες με την πορεία από την ακμή στην παρακμή και τελικά την αποσάθρωση και αχρήστευση, του αντίστοιχου εξουσιαστικού συστήματος. Αχρήστευση που εκφράζεται με την ανικανότητά των μελών του κοινωνικού σώματος το οποίο επέβαλε αυτή την μορφή κοινωνικής οργάνωσης να προσαρμοστούν στην εξέλιξη του συστήματος που οι ίδιοι επέβαλαν και που μέχρι τέλους συνεχίζουν να προωθούν. Στην ιστορία αυτό γίνεται ορατό γιατί, ξέροντας την εξέλιξη μετά από κάθε στάδιο, είμαστε σε θέση να παρακολουθήσουμε την δράση και την επικράτηση ενός άλλου κοινωνικού σώματος που αναδεικνύεται μέσα από την εξέλιξη της προηγούμενης οργάνωσης αν και οι δυνατότητες ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων, περιορίζονται από τα όρια που θέτει η θέση αυτού που κάθε φορά παρατηρεί. Έτσι και οι σημερινοί "ειδικοί" μέσα από μια πολύπλοκη κατάσταση που δεν θα εξετάσουμε εδώ περιορίζονται - από την θέση τους ή τις βλέψεις τους στην εξουσία - σε μια ερμηνευτική της ιστορίας που δεν θα έβαζε σε κίνδυνο τα κεκτημένα τους ή τα "όνειρά" τους.

Η "λογική" της σημερινής παγκόσμιας εξουσίας - που επιβάλλεται σταδιακά στις τοπικές εξουσίες όλου του κόσμου - είναι μια κατάφορη "ομολογία" ότι η εξουσία είναι ήδη σε πλήρη αποσάθρωση. Όσο, για τις δυτικές εξουσίες, υπήρχε η "απειλή" του σοσιαλισμού, το πρόβλημα του τέλους της ιστορίας και άρα του τέλους της αστικής εξουσίας ήταν εύκολο. Το τέλος της αστικής εξουσίας θα ήταν η επικράτηση του κομμουνισμού -- όπως και όσο, τέλος πάντων, τον είχαν αντιληφθεί, οι εγκέφαλοι της αστικής εξουσίας, μέσα από την σύγκρουση τους μ' αυτόν. Όσο επομένως οι αστικές εξουσίες πάσχιζαν και κατάφερναν μέσω της άσκησης βίας να περιορίζουν και, σε ειδικές περιπτώσεις σαν την ελληνική, να εξοντώνουν τους κομμουνιστές και τους πληθυσμούς που "δελεάζονταν" τις κομμουνιστικές ιδέες, το τέλος της αστικής εξουσίας απομακρυνόταν. Το πρόβλημα για την αστική εξουσία αρχίζει από την στιγμή που οι μέτοχοί της αποφασίζουν να μεθοδεύσουν την κατεδάφιση του λεγόμενου "υπαρκτού σοσιαλισμού" που βέβαια ξέρουν καλά ότι δεν έχει από πολλά χρόνια την παραμικρή σχέση με την σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας που θα αντιστοιχούσε σε μια προλεταριακή εξουσία.

Ο μόνος λόγος που δεν γίνεται ορατή η ανυπαρξία της εξουσίας με την έννοια κάποιας πραγματικής υπόστασης είναι η έλλειψη μιας ορατής άρνησης σ' αυτήν. Με άλλα λόγια, ο μόνος λόγος που δεν καταρρέει η εξουσία είναι επειδή δεν υπάρχει ακόμα σε μια σχετικά σοβαρή έκταση της κοινωνίας ή αναρώτηση αν υπάρχει. Αυτό είναι όμως ευεξήγητο: ακριβώς αντίθετα απ' ότι υποστηρίζει και το συγκεκριμένο κείμενο που συζητάμε, δεν υπάρχει το κοινωνικό σώμα που θα κινούσε μια τέτοια αναρώτηση προωθώντας μια άλλη - διαφορετική από την αστική - εξουσία. Δεν συζητάμε εδώ (αυτό θα έπαιρνε μεγάλη έκταση), σε σχέση με την εξέλιξη της εξουσίας, την εξέλιξη της οικονομικής και πολιτιστικής συγκρότησης της κοινωνίας. Είναι όμως φανερό ότι μετά την "εξαΰλωση" της ιδιοκτησίας των μέσων παράγωγης και την ουσιαστική κατάρρευση της πνευματικής ιδιοκτησίας, υπάρχει σοβαρή αμφιβολία για το που μπορεί στηριχθεί η εξουσία που στην πραγματικότητα είναι μια μεσολαβημένη από τα μέσα παραγωγής, ιδιοκτησία ανθρώπου από άνθρωπο. Ως απάντηση σ' αυτή την αμφιβολία ή θα πρέπει να φανταστούμε την εξουσία να φτάνει στο τέλος της ή θα πρέπει να φανταστούμε την αστική εξουσία να διαιωνίζεται χωρίς να είναι αστική. Αυτό ακριβώς το τελευταίο έχουν την αυταπάτη ότι θα καταφέρουν οι υποστηρικτές της αυτοκρατορικής εξουσίας.

Ο έμφυτος παραλογισμός της εξουσίας

Είτε μιλάμε για το πέρασμα από μια κατάσταση μη εξουσίας σε μια κατάσταση εξουσίας, είτε μιλάμε για το πέρασμα από μια κατάσταση εξουσίας σε μια ριζικά διαφορετική κατάσταση εξουσίας, όταν δηλαδή η εξουσία πρέπει να επιβάλει μια σοβαρή τροποποίηση της κοινωνικής οργάνωσης, με τον εξαναγκασμό, είτε μέσω της βίας, είτε μέσω της πειθούς, μεθοδεύει το παράδοξο της ιστορικής αλλαγής. Εκφράζει δηλαδή την λογική της εμφάνισης μιας νέας κοινωνικής οργάνωσης, στην θέση μιας προηγούμενης συνηθισμένης και καθιερωμένης. Ο ρόλος που έχουν τα μέλη μιας κοινωνικής οργάνωσης, στην υπάρχουσα κοινωνική οργάνωση είναι παρών και άρα είναι "λογικός". Αντίθετα ο ρόλος που θα έχουν στην νέα κοινωνική οργάνωση, κατ' αρχήν τους φοβίζει. Αυτόν τον φόβο αναλαμβάνει να καταπνίξει η εξουσία: είτε με την πειθώ, βάζοντας δηλαδή, ένα νέο νόημα στην θέση του παλιού και κάνοντας έτσι τον νέο ρόλο να φαίνεται καλύτερος από τον παλιό, είτε με την βία, ακυρώνοντας δηλαδή τον φόβο για έναν άγνωστο ρόλο, με έναν ακόμη μεγαλύτερο και πιο βέβαιο, τον φόβο για την τιμωρία που θα επισύρει η μη αποδοχή του νέου ρόλου. Αυτό σημαίνει ότι η εξουσία μεθοδεύοντας το παράδοξο εκφράζει το παράλογο. Με άλλα λόγια αν η εξουσία δεν είναι παράλογη για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο επί του οποίου ασκείται δεν είναι εξουσία.

Αυτή η έννοια του έμφυτου παραλογισμού της εξουσίας είναι το κλειδί για την κατανόηση των μηχανισμών διαδοχής των συστημάτων εξουσίας, καθώς και για την κατανόηση της τροχιάς τους από την ακμή στην παρακμή. Το πέρασμα από μια αρχική κοινωνική κατάσταση μη εξουσίας, σε μια κατάσταση εξουσίας δεν μπορούν οι απολογητές της εξουσίας να το αποδεχθούν, γιατί συνδέεται με την πρόβλεψη του αντίστροφου περάσματος σε μια κατάσταση μη εξουσίας. Μπορούμε όμως να θεωρήσουμε δεδομένο το πέρασμα από την δουλοκτητική περίοδο στην φεουδαρχική περίοδο και από αυτήν στην αστική κοινωνική περίοδο. Αν και αρκετοί μελετητές της ιστορίας στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν το ιστορικό γίγνεσθαι - όταν δεν παραβλέπουν ή απορρίπτουν και εντελώς την έννοια του "γίγνεσθαι" - δεν εκτιμούν αυτή την "περιοδολόγηση", ωστόσο ουδείς αρνείται την πραγματικότητα αυτών των περασμάτων.

Τα περάσματα από ένα σύστημα εξουσίας σε ένα άλλο, συνδέθηκαν με την ανάδυση μέσα από το προηγούμενο σύστημα εξουσίας ενός σώματος εξουσιαστών που, όταν πια το προηγούμενο σύστημα είχε εξαντλήσει τις δυνατότητές του και είχε αρχίσει να παρακμάζει, προώθησαν και τελικά επέβαλαν την καινούρια εξουσία που ταίριαζε στον ρόλο των μελών του δικού τους κοινωνικού σώματος. Η δική τους, νέα κοινωνική λογική, δηλαδή η πρόβλεψη μιας μελλοντικής οργάνωσης, φαίνεται σαν πλήρης παραλογισμός στην προηγούμενη κυρίαρχη αντίληψη, ενώ οι ίδιοι αντιμετωπίζουν την παλιά λογική σαν εντελώς άδικη και μάλιστα με βάση το σύστημα δικαιοσύνης που ισχύει από παλιά. Φαίνεται δηλαδή σαν τα μέλη του κοινωνικού σώματος που στρατεύεται σε μια νέα εξουσία να εγκαλούν την παλιά ότι δεν μπορεί να πραγματοποιήσει το όραμα εν ονόματι του οποίου έχει την εξουσία. Η αντιπαράθεση μιας νέας εξουσιαστικής λογικής στην ισχύουσα οδηγεί σε συγκρούσεις που έχουν ή δεν έχουν σαν αποτέλεσμα αλλαγές και μεταρρυθμίσεις χωρίς να αλλάξει ριζικά το σύστημα. Ώσπου, από μια στιγμή και πέρα, το παλιό σύστημα δεν μπορεί πια να σταθεί στα πόδια του και καταρρέει.

Φυσικά ούτε οι επιμέρους αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ούτε πολύ περισσότερο οι ριζικές αλλαγές, οι ανατροπές δηλαδή του εξουσιαστικού συστήματος, γίνονται χωρίς βία. Η λογική όμως αυτού του κοινωνικού σώματος (δεν λέω τάξης για να μην μπλέξουμε την συζήτηση περί εξουσίας με την συζήτηση περί τάξεων, που δεν είναι η ίδια) που πιέζει για μια αλλαγή του συστήματος εξουσίας είναι παράδοξη γιατί ανταποκρίνεται σε δύο διαφορετικούς και αντίθετους καθορισμούς. Απ' την μια μεριά έχει την λογική της υπάρχουσας εξουσίας που επιδιώκει την διάλυση της υπάρχουσας οργάνωσης υπέρ μιας άλλης στην οποία θα διευκολύνεται η ανάπτυξη του ρόλου του. Απ' την άλλη μεριά είναι η λογική που προβλέπει μια εξουσιαστική κατάσταση και μια νέα οργάνωση που όσο κι αν δεν εμπίπτει στις επιθυμίες των υπόλοιπων μερών της κοινωνίας έχει μια σχέση αναγκαίας διαδοχής με την προηγούμενη. Και παρ' όλο που η έννοια της προόδου είναι δυσφημισμένη δεν είναι δυνατόν να μην προσέξουμε ότι κάθε σημαντική αλλαγή στην κατάσταση εξουσίας ριζική και μη διαμορφώνει όρους ύπαρξης των κοινωνικών ατόμων - έστω και υπό αίρεση - καλύτερους από τους προηγούμενους. Ξεκινάει επομένως μια εξουσία με την παραδοξότητα ενός παραλογισμού που δεν είναι παραλογισμός για να καταλήξει, - αφού εξαντλήσει όλες τις - από τον ρόλο της - δυνατότητες να επιφέρει τις αναγκαίες κοινωνικές αλλαγές - να μην έχει καμιά παραδοξότητα αφού ο παραλογισμός της είναι μόνο παραλογισμός, εφόσον η παράταση της ζωής της έχει σαν προϋπόθεση την καθυστέρηση και τελικά την ανάσχεση της ιστορικής κίνησης.

Το άλλοθι της δικτατορίας του προλεταριάτου

Η προσφυγή στον Λένιν, στο έργο του "Κράτος και Επανάσταση" και στην πρακτική της προλεταριακής δικτατορίας, είναι κοινή διέξοδος για τους υποστηρικτές της "αιώνιας" εξουσίας. Το ίδιο κάνει και ο Χάρης ο οποίος αναφέρεται, πολύ χαλαρά και κυρίως ανακατεύοντας διαφορετικά πράγματα, στην επανάσταση γενικά και στην Λενινιστική Επανάσταση:

Αν εξετάσουμε τον πυρήνα της φιλοσοφίας των μεγάλων επαναστατών αλλά και την πορεία τους στα σκληρά μονοπάτια της επανάστασης, θα διαπιστώσουμε ότι σε κανένα ιστορικό στάδιο, σε καμιά εποχή δεν έθεσαν πρακτικά το ζήτημα της απόλυτης κατάργησης κάθε εξουσίας. Αργά και σταθερά ο προβληματισμός τους μετακυλίστηκε από το δίλημμα «εξουσία ή αναρχία» στο ορθότερο ερώτημα, «εξουσία από ποιον ενάντια σε ποιον και για ποιον σκοπό». Γιατί φυσικά οι «επίτροποι του λαού», «οι εργατικές επιτροπές», τα «σοβιέτ», «οι μαζώξεις της αναρχικής κομμούνας» κλπ κλπ όσο ελκυστικές κι αν ακούγονται δεν παύουν να αποτελούν δομές εξουσίας, λαϊκής ή προλεταριακής βεβαίως αλλά πάντα εξουσίας. Ακόμα κι ο Λένιν του οποίου το όνομα αναφέρθηκε στο άρθρο του Κωστή δε μιλάει καθόλου στο έργο «κράτος και επανάσταση» για αυτόματο μαρασμό κάθε εξουσίας, αλλά για αργή απονέκρωση του συγκεντρωτικού κράτους υπό συγκεκριμένες αυστηρές προϋποθέσεις και μετά από διαδοχικά επαναστατικά στάδια.

Κατ' αρχήν είναι βέβαιο ότι καμιά επανάσταση πριν από την προλεταριακή δεν έθεσε θέμα κατάργησης της εξουσίας άρα είναι περιττή η δική μας περιπλάνηση στα σκληρά μονοπάτια των επαναστάσεων γενικά. Παρ' όλα αυτά θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να αναλύσει κανείς τις προοπτικές των μεγάλων επαναστάσεων και δη της τελευταίας, της αστικής για να δει ότι ουσιαστικά το όραμά τους περιέχει κυρίως την ιδέα της μη εξουσίας. Τα αγαθά: Ισότητα, Αδελφότητα, Δικαιοσύνη που ζητούσε η αστική τάξη ήταν μια κατάσταση χωρίς εξουσία έστω και αν αυτή η κατάσταση προβλεπόταν μόνο για την τάξη των αστών, παραβλέποντας τους εργάτες, στους οποίους όμως οι προηγούμενοι στηρίχτηκαν για την επανάσταση και άσχετα αν αποδείχτηκε γρήγορα οικτρά απατηλό ακόμα και για τον στενό κύκλο των αστών.

Η Σοβιετική Ένωση, όπως εννοήθηκε απ' τον Λένιν, ήταν το κράτος της Εργατοαγροτικής Συμμαχίας: δημοκρατία για τους εργάτες και αγρότες και δικτατορία για τους αστούς. Στα πλαίσιά της βεβαίως οι διάφορες δομές "ακούγονται ελκυστικές" γιατί ακριβώς είναι δομές εξουσίας ενάντια στα εκφυλισμένα ανώτερα στρώματα της αστικής τάξης που τείνουν σε κάθε περίοδο και φάση της κοινωνίας να μετατραπούν σε εσμούς "αντικοινωνικών στοιχείων". Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η πρακτική αυτών των δικτατορικών δομών εξουσίας, εφόσον ή όσο δεν είχαν ακόμα μετατραπεί σε δομές συγκαλυμμένης αστικής δικτατορίας, δεν ήταν μορφές μιας νέας εξουσίας της οποίας η προοπτική ήταν να "μαραθεί" και να δώσει την θέση της σε μια κοινωνία χωρίς εξουσιαστικές δομές. Να τι λέει ο Λένιν στο έργο του "Κράτος και Επανάσταση" που και ο Χάρης φαίνεται να έχει υπόψη του:

Εμείς βάζουμε για τελικό μας σκοπό την κατάργηση του κράτους, δηλαδή κάθε οργανωμένης και συστηματικής βίας, κάθε βίας πάνω στους ανθρώπους γενικά. Δεν περιμένουμε να έρθει [προφανώς εννοεί άμεσα] μια τέτοια κοινωνική τάξη πραγμάτων, όπου δεν θα τηρείται αρχή της υποταγής της μειοψηφίας στην πλειοψηφία. Αλλά τείνοντας προς τον σοσιαλισμό, έχουμε την πεποίθηση ότι θ' αρχίσει να μετεξελίσσεται σε κομμουνισμό και σε συνδυασμό μ' αυτό θα εξαφανίζεται κάθε ανάγκη άσκησης βίας πάνω στους ανθρώπους γενικά, ή ανάγκη της υποταγής του ενός ανθρώπου στον άλλο, της μιας μερίδας του πληθυσμού πάνω στην άλλη μερίδα, γιατί οι άνθρωποι θα συνηθίσουν να τηρούν τους στοιχειώδεις όρους της κοινωνικής ζωής δίχως βία και δίχως υποταγή.

Και για να τονίσει αυτό το στοιχείο της συνήθειας ο 'Ένγκελς μιλάει για μια νέα γενιά, «μεγαλωμένη μέσα σε νέες και ελεύθερες κοινωνικές συνθήκες, πού θα είναι σε θέση να πετάξει εντελώς όλη αυτή τη σαβούρα της κρατικής οργάνωσης» -- κάθε κρατικής οργάνωσης, μαζί και της δημοκρατικής.

Για να ξεκαθαρίσουμε αυτό το ζήτημα, είναι ανάγκη να εξετάσουμε τις οικονομικές βάσεις της απονέκρωσης του κράτους.

Εδώ είναι προφανές το τι θέλουν οι - και κατά Χάρη - "μεγάλοι επαναστάτες". Θέλουν όχι βία, όχι υποταγή, όχι οργάνωση, όχι δημοκρατία. Επίσης προφανώς ο Λένιν θεωρεί ότι αυτές οι "αρνήσεις" μπορούν να πραγματοποιηθούν από μια "νέα γενιά" ανθρώπων μεγαλωμένη "νέες συνθήκες" που θα είναι άρνηση των παλιών συνθηκών. Μπορούμε όμως να συγχωρήσουμε στον Λένιν κάποια αμηχανία στην διευκρίνιση καταστάσεων που εμείς σήμερα έναν αιώνα αργότερα δεν μπορούμε να διευκρινίσουμε. Είναι προφανής άλλωστε η επιλογή της λέξης "πεποίθηση" για να προσδιορίσει το ενδιάμεσο στάδιο μέσα στο οποίο θα πραγματοποιηθούν αυτές οι "νέες συνθήκες" και το οποίο είναι ο σοσιαλισμός, η "δικτατορία του προλεταριάτου". Ο Λένιν δεν μιλάει πουθενά για "αργή απονέκρωση του συγκεντρωτικού κράτους" και ούτε για την αντικατάσταση από κάποιο χαλαρό και στοργικό κράτος.

Ο Λένιν και πριν απ' αυτόν οι Μαρξ και Ένγκελς φαντάζονται, σαν εξουσία, την κρατική εξουσία και αυτό είναι απολύτως λογικό. Έπρεπε να κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι της ιστορίας για να ειδωθεί η εξουσία διαχυμένη στην καθημερινή ζωή. Και μάλιστα για να φτάσει μέχρι την δύση αυτή η σκέψη και να εκφραστεί η εξουσιαστική κατάσταση μέσα από αυτό που ονομάζεται σήμερα "βιοπολιτική", έπρεπε να φανεί η ανεπάρκεια της δικτατορίας του προλεταριάτου στην λύση του "προβλήματος" της μετάβασης στην κομμουνιστική κοινωνία, έπρεπε τέλος να υπάρξει ένας κοινωνικός πειραματισμός όπως ήταν η Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα που θα ενέπλεκε την κοινωνία στον προβληματισμό για το μέλλον. Επομένως το πείραμα της δικτατορίας του προλεταριάτου, δεν είναι καθόλου χρήσιμο σε μια άποψη που υποστηρίζει την αιωνιότητα της εξουσίας. Γιατί στην πραγματικότητα αποδεικνύει ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει "καλή" πολιτική εξουσία. Το μέλλον της κοινωνίας είναι η πλήρης αποσάθρωση της εξουσιαστικής κατάστασης σε όλες τις εκφράσεις της μέσα στην κοινωνική ζωή. Είναι η αντικατάσταση της "εξουσιαστικής σχέσης" στην στοιχειώδη της μορφή με μια "μη εξουσιαστική σχέση".

Η "φυσιολογία" μιας κοινωνίας χωρίς εξουσία

Από την εποχή της οκτωβριανής επανάστασης έχουν περάσει μόλις εννιά δεκαετίες. Από την εποχή του πειράματος της Πολιτιστικής Επανάστασης, έχουν περάσει μόλις τέσσερις δεκαετίες. Είναι επομένως πολύ νωρίς για να αρχίσει κανείς να σκέφτεται την συγκεκριμένη μορφή μιας κομμουνιστικής κοινωνίας και να παρουσιάζει μακέτες της, όταν ο σημερινός πολιτικός λόγος, είναι εντελώς ανίκανος να προβλέψει ακόμα και την αυριανή έκβαση εξελίξεων που έχουν ήδη από καιρό δρομολογηθεί. Επομένως δεν έχει νόημα η απαίτηση να περιγράψει κανείς την νέα μορφή της κοινωνίας, αλλά ούτε και τον συγκεκριμένο δρόμο μέσα από τον οποίο θα βαδίσει η ανθρωπότητα προς αυτήν:

Στο βαθμό που δεν αναλύει τις ιδέες του [ο Κωστής] είναι αδύνατο να τις υποβάλω σε κάποια μορφή λεπτομερούς κριτικής. Αλλά οι ερωτήσεις που προκύπτουν αβίαστα είναι πολλές. Με ποιο τρόπο πιστεύει ότι θα εκδηλωθεί η κατάρρευση της εξουσίας; Πάνω σε ποια βάση και από ποιον θα επέλθει αυτός ο κοινωνικός μετασχηματισμός; Πώς θα επιλύονται τα αναπόφευκτα προβλήματα της νέας κοινωνίας χωρίς έστω κάποιους στοιχειώδεις κανόνες που φυσικά από μόνοι τους συνιστούν μια μορφή εξουσίας;

Ο Χάρης είναι δέσμιος της δυτικής ακαδημαϊκής αντίληψης για την γνώση, η οποία δεν συγχωρεί κανένα "κενό" στις απόψεις που υποστηρίζουν ότι η κοινωνία υπόκειται σε ιστορικές αλλαγές, συγχωρεί όμως οποιαδήποτε προχειρότητα και ασυνέπεια στη σκέψη που βλέπει την σημερινή εξουσιαστική κοινωνική κατάσταση αναλλοίωτη και αιώνια. Στην σκέψη δηλαδή που σε τελευταία ανάλυση "καταργεί" την ιστορία βάζοντας στην θέση της την πολιτική, και μάλιστα μια πολιτική αποστερημένη από το βαθύτερο ιστορικό της νόημα, δηλαδή την συμμετοχή της κοινωνίας - σαν βασικού παράγοντα - σ' αυτήν. Μια πολιτική που συνίσταται στις προσωπικές και ομαδικές συγκρούσεις στο εσωτερικό της εξουσίας και αυτές επίσης αποστερημένες από το πραγματικό νόημά τους, που είναι πως από ένα σημείο και μετά αποτελούν εκδηλώσεις αποσάθρωσης της εξουσίας.

Η άποψη όμως ότι η κοινωνία μας βρίσκεται σε μια φάση οριστικής αποσάθρωσης της εξουσιαστικής δομής της και περάσματος σε μια κοινωνία χωρίς εξουσία δεν είναι ούτε "αρνητική", ούτε "τελεολογική", επειδή την "τσακώνουμε στα πράσα" να αρνείται να περιγράψει τα ακριβή χαρακτηριστικά αυτής της κοινωνίας και να προσδιορίσει χρονικά την "έλευσή" της. Μα κατ' αυτήν την άποψη η κοινωνία δεν "έρχεται", ούτε από το πουθενά ούτε από κάποια θεία δύναμη ως δώρο στην ανθρωπότητα. Η κοινωνία χωρίς εξουσία δεν έπαψε ποτέ να είναι παρούσα, τουλάχιστον όσο και ο άνθρωπος δεν έπαψε ποτέ να είναι ζώο. Ο πόλεμος η ανώτερη εκδήλωση της εξουσίας είναι πατήρ όχι των πάντων αλλά των "απάντων" της πατριαρχικής κοινωνίας, είναι όμως ένας "πνευματικός" πατέρας. Ο πραγματικός πατέρας της κοινωνίας είναι η βιολογική της υπόσταση και οι σχέσεις που δημιουργούνται μέσα από αυτές. Αν αφαιρέσουμε επομένως σχηματικά τον εξουσιαστικό καθορισμό των κοινωνικών σχέσεων (και συγκεκριμένα τον νομικό καθορισμό της παραγωγικής διαδικασίας και της διανομής του προϊόντος της εργασίας) ότι απομένει είναι ήδη μια κοινωνία χωρίς εξουσία.

Το ανυπόστατο της παρούσας εξουσιαστικής κατάστασης

Η άποψη που υποστηρίζεται σ' αυτό το γραφτό δεν έχει ανάγκη να ασχολείται με την περιγραφή "μοντέλων" της κομμουνιστικής κοινωνίας αφού σε ότι αφορά την κατεύθυνση προς την "μια κοινωνία χωρίς εξουσία" (που δεν είναι βέβαια μια "αναρχική κοινωνία" - όπως φροντίζει να με διορθώσει ο Χάρης), βρίσκει πλούσια στοιχεία στην αναπόφευκτη αναρχία (με την χειρότερη δυνατή έννοια - εξάρθρωση, αποδόμηση κλπ), της εξουσιαστικής τάξης την οποία οι απολογητές της εξουσίας ελπίζουν ότι θα διορθώσει μια "καλή" εξουσία!

Η συνηθισμένη έννοια λοιπόν του όρου «πολιτική κρίση» δεν είναι απλώς «κυβερνητική αστάθεια» όπως γράφει [ο Κωστής], στο βαθμό που η πολιτική ζωή μιας χώρας δεν μπορεί να ταυτίζεται απλοϊκά με τις προτιμήσεις μιας ντουζίνας υπουργών. Αντίθετα κρίση πολιτική σημαίνει σε γενικό πλαίσιο κρίση κρατική και διοικητική, κρίση στο κοινοβούλιο αλλά και στο επίπεδο της ιδεολογίας, στην πολιτική ηθική, στις συνειδήσεις των μαζών. Είναι με λίγα λόγια πλατιά κρίση του πολιτικού συστήματος, και όχι απλά μιας δράκας ανθρώπων που προσωρινά εγκαταβιούν στην κορυφή του.

Αυτή η απάντηση στην ερώτηση τι εννοεί ο Χάρης πολιτική κρίση, είναι εντελώς περιττή. Δεν απαντάει στην ερώτηση αλλά προσπαθεί να την αποφύγει. Η ερώτηση ήταν αν με τον όρο "πολιτική κρίση" εννοείται η "κυβερνητική αστάθεια" γιατί αυτή είναι η συνηθισμένη έννοια της "πολιτικής κρίσης" κατά τους υπόλοιπους απολογητές της αιωνιότητας της εξουσίας. Άλλωστε και στο κείμενο του Χάρη παρά τις αναφορές διφορούμενων όρων και ρητορικών εκφράσεων, η απορία για το ποια είναι η εννοούμενη "δομική πολιτική κρίση" γεννιέται αβίαστα και με την παραπάνω απάντηση παραμένει ακόμη. Γιατί τον εγκέφαλο της επίσημης "εξουσίας" που τα έβαλε με την "ανεπίσημη" ο Χάρης δεν τον βλέπει να αποτελείται καν από μια ντουζίνα υπουργών αλλά αρχίζει και τελειώνει, στον εγκέφαλο του πρωθυπουργού.

Ο Χάρης αντί να απαντήσει στις καθαρά διευκρινιστικές ερωτήσεις που τέθηκαν για να γίνει περαιτέρω συζήτηση, απάντησε "ανασκευάζοντας" μια θεωρητική σκέψη που εκτέθηκε συνοπτικά, συνοδεύοντας τις ερωτήσεις, μόνο και μόνο για να είναι γνωστή η θεωρητική θέση του ερωτώντος και άφησε τις απόψεις του αδιευκρίνιστες. Αντιπαράθεσε την γνωστή "αυτονόητη" πεποίθηση των απολογητών της εξουσίας κατηγορώντας μάλιστα τον ερωτώντα για την συνοπτικότητα του, την στιγμή που αυτή η θέση έχει εκτεθεί πρακτικά σε χιλιάδες παραλλαγές σε όλη την σειρά άρθρων που υπάρχουν στις Σελίδες Κρητικής! Ουδέν κακόν αμιγές καλού όμως, γιατί αφού προτιμούσε να συζητήσει το ζήτημα της εξουσίας, το συζητήσαμε ήδη σε έναν βαθμό. Κατά την γνώμη μου και χωρίς να εκπλήσσομαι ο Χάρης επέδειξε ότι αυτοί που θεωρούν το εξουσιαστικό σύστημα αιώνιο, εγκαλούν τους αντίθετούς τους γιατί δεν τους παρουσιάζουν την "κομμουνιστική κοινωνία" στο πιάτο, όταν οι ίδιοι αδυνατούν να αναγνωρίσουν με κάποιον σχετικό νατουραλισμό (τον ρεαλισμό δεν τον συζητάμε) την κοινωνία που έχουμε ήδη στο πιάτο.

Δεν είναι ανάγκη να στεναχωριέται ο Χάρης που δεν μπορεί να την αναγνωρίσει, γιατί απλούστατα η παρούσα κοινωνία δεν υπάρχει! Σαν εξουσιαστική κοινωνία, δεν έχει τίποτα το υποστατό! Υπάρχει από την κοινωνία μόνο ότι είναι εκτός εξουσίας. Ο Χάρης αποφαίνεται ότι δεν συμμερίζεται τον "αντιεξουσιαστικό" (πάλι προσπαθεί να με στριμώξει στους γνωστούς δυσφημισμένους όρους) οπτιμισμό μου, αλλά εγώ δεν έχω καμιά αισιοδοξία ή φιλοδοξία που δεν πραγματοποιείται την στιγμή που μιλάω η γράφω. Μη ξέροντας όμως σε τι ελπίζει ο εξουσιαστικός οπτιμισμός του, δεν μπορώ να αποφανθώ αν τον συμμερίζομαι. Άλλωστε εγώ δεν ενδιαφέρομαι να "ανασκευάσω" καμιά άποψη. Με ενδιαφέρει μόνο όπως είπα απ' την αρχή η χαρτογράφησή γι αυτό και ζήτησα τις διευκρινήσεις. Το ζήτημα δεν είναι να αρχίσουμε τις δηλώσεις, πού συμφωνούμε και που δεν συμφωνούμε, το ζήτημα είναι να γίνει κατανοητό, τι υποστηρίζουμε.

Θεωρώ ότι η άποψη του Χάρη δεν είναι καθόλου απλή, αλλά έχει σημαντικές πολιτικές προεκτάσεις. Δεν θα επεκταθώ επομένως σε μια απάντηση στα συγκεκριμένα ζητήματα που θέτει γιατί συνεχίζω να θεωρώ τις απόψεις του αδιευκρίνιστες και αν έκανα μια κριτική στην μορφή που τις έχει ως τώρα εκθέσει θα ήταν άδικο. Θυμίζω απλά ότι μιλάμε για την "δομική κρίση του πολιτικού συστήματος" και επομένως τα ηθικολογικά επιχειρήματα οι "αναθυμιάσεις", η "διαφθορά" και όλα αυτά τα "φρικτά και αποτρόπαια" με αφήνουν αδιάφορο. Επίσης δεν γίνεται να αναφέρεται ο Χάρης σε απόψεις που δεν τις γράφω. Γεια παράδειγμα είναι άλλο να διαπιστώνουμε από κοινού την κατάρρευση των συγκεκριμένων θεσμών και είναι άλλο να θεωρούμε τον "κομμουνισμό" σαν "προς μελλοντική θέσμιση" κοινωνία, γιατί στην δική μου λογική οι θεσμοί είναι ακριβώς η συμβολική έκφραση της εξουσίας και ο κομμουνισμός δεν έχει καμιά σχέση με θεσμίσεις. Επίσης η διαλεκτική δεν μπορεί να αποτελέσει κοινή βάση συζήτησης και κακώς την επικαλείται ο Χάρης. Η ουσία της διαφωνίας μας βρίσκεται ακριβώς στην διαφορετική αντίληψη για την διαλεκτική και κατ' ακολουθία για την κρίση και όχι στο αν συμμεριζόμαστε ο ένας τις αισιοδοξίες του άλλου.
Τελειώνοντας θέλω να πω εν όψει μιας πιθανής συνέχειας της συζήτησης ότι τα θέματα που νομίζω ότι συζητάμε είναι τρία:

Το πρώτο είναι αν η εξουσία είναι αιώνια ή βρισκόμαστε στην τελευταία της φάση πριν απ' το τέλος της.
Το δεύτερο είναι αν η κρίση η δομική κρίση του πολιτικού συστήματος είναι κρίση του συστήματος εξουσίας ή κρίση μεταξύ "επίσημης" και "ανεπίσημης" εξουσίας.
Το τρίτο είναι η σχέση πολιτικής και εξουσίας που συμφωνούμε ότι βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση αλλά είναι δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε στην έννοια της διαλεκτικής.

Φυσικά ο Χάρης μπορεί να γράψει για όποιο θέμα θέλει, όπως επίσης μπορεί και να μην συνεχίσει αυτή την συζήτηση. Σ' αυτή την περίπτωση σε κάποια ευκαιρία μπορεί να γίνει μια κριτική στα συγκεκριμένα ζητήματα που συμπεριλαμβάνει στο άρθρο του. Επίσης αν κάποιος άλλος επιθυμεί να συμμετέχει σ' αυτή την συζήτηση είναι πάντα ευπρόσδεκτος.