Πολιτική | ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Δευτ, 3 Ιαν 2005 | hits: 2118
Εθνική εξάρτηση χωρίς έθνος
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Δευτ, 3 Ιαν 2005

Υπάρχει σήμερα εκτεταμένη συζήτηση γύρω από τα εθνικά ζητήματα. Συζητιόνται τα εθνικά δικαιώματα, οι εθνικές επιτυχίες, τα εθνικά σύμβολα, τα εθνικά ιδεώδη. Κι απ' την άλλη μεριά καταδικάζεται ο εθνικισμός και αμφισβητείται η ύπαρξη του έθνους. Αυτό που δεν εμφανίζεται στην συζήτηση είναι η εθνική εξάρτηση, παρότι υπήρξε το σοβαρότερο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας, από τότε που συγκροτήθηκε το ελληνικό κράτος. Τόσο σοβαρό που το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να γίνει κυβέρνηση προβάλλοντας το σύνθημα "η Ελλάδα στους έλληνες", δηλαδή με την υπόσχεση της εθνικής ανεξαρτησίας.

Εθνική εξάρτηση θεωρείται η υποταγή των συμφερόντων της ελληνικής κοινωνίας, στα συμφέροντα των αποικιοκρατικών και ιμπεριαλιστικών δυνάμεων με συνέπεια την παρεμπόδιση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Η εθνική εξάρτηση πριν ακόμα οριστεί, προκάλεσε, στην ελληνική κοινωνία, ανειρήνευτες αντιθέσεις. Χρειάστηκε όμως να αναπτυχθούν οι ιδέες της προλεταριακής επανάστασης, για να αναγνωριστούν τα χαρακτηριστικά της εξάρτησης στην ελληνική κοινωνία και οι επιπτώσεις που είχε η έλλειψη μιας ισχυρής ανεξάρτητης μεγαλοαστικής τάξης, στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.

Έθνος και τάξεις

Πολιτική συνέπεια της εξάρτησης ήταν πως καθιστούσε δυνατή και αναγκαία την συμμαχία των επαναστατικών πολιτικών δυνάμεων, εκπροσώπων του εργατικού και αγροτικού πληθυσμού, με τους πολιτικούς εκπρόσωπους μιας μεγάλης μερίδας του αστικού πληθυσμού, ακόμα και με της εθνικής μεγαλοαστικής τάξης. Η δυνατότητα και αναγκαιότητα αυτής της συμμαχίας, είχε θετικές συνέπειες αλλά και αρνητικές επιπτώσεις. Δεν επέτρεψε την ανάπτυξη ενός αρραγούς αστικού πολιτικού μετώπου αλλά συγχρόνως δυσχέραινε την επαναστατική πολιτική, διευκολύνοντας την σύγχυση γύρω από τις προοπτικές της κοινωνίας.

Το γεγονός της σύγχυσης των πολιτικών προοπτικών στην δεκαετία του '40, είναι καταγραμμένο, η ιστορική σημασία του όμως δεν είναι συμφωνημένη. Αντίθετα, όπως δείχνει ο "εμφύλιος" της ιστοριογραφίας, ο "καυγάς" για τον πολιτικό χαρακτήρα της αντίστασης και του εμφυλίου, πολιτική σύγχυση υπάρχει ακόμα. Πράγμα που οδηγεί στην βεβαιότητα ότι το πρόβλημα της εθνικής ανεξαρτησίας δεν είναι ακόμη λυμένο. Δηλαδή ότι το ΠΑΣΟΚ δεν απέδωσε την Ελλάδα στους έλληνες αλλά την επέστρεψε σ' έναν άλλο Κ. Καραμανλή εκσυγχρονισμένη μεν αλλά πάντα ανήκουσα στην Δύση;

Στην πραγματικότητα το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο, πολυπλοκότερο και βαθύτερο. Κατ' αρχήν, αντιμετωπίστηκε, η εξάρτηση, ως εξωτερικό πρόβλημα, δηλαδή ως ζήτημα υποδούλωσης του ελληνικού έθνους, σε κάποια άλλα έθνη, ενώ ήταν πρόβλημα εσωτερικό, πρόβλημα δομής της ελληνικής κοινωνίας. Η εξάρτηση δεν ήταν υποδούλωση της ελληνικής κοινωνίας σε άλλες κοινωνίες αλλά υποδούλωση της ελληνικής κοινωνίας σ' ένα εξαρτημένο από εξωτερικές δυνάμεις εξουσιαστικό τμήμα της. Και εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι και οι κοινωνίες των ιμπεριαλιστικών χωρών είχαν αντίστροφα το ίδιο πρόβλημα.

Μαρασμός του έθνους

Οι αμφιβολίες για την ύπαρξη εθνικής εξάρτησης σχετίζονται με την ύπαρξη του έθνους. Η πηγή της αμφιβολίας είναι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, την οποία, ως καλή ή ως κακή, ουδείς φαίνεται πια να την αρνείται. Η σκέψη είναι ότι, αφού η αγορά γκρεμίζει τα σύνορα και όλος ο κόσμος γίνεται ένα πλανητικό χωριό, με ενιαία γλώσσα, ενιαίο παραγωγικό μηχανισμό, ενιαία πολιτιστική συνείδηση, δεν μπορούμε να μιλάμε πια για ξεχωριστά έθνη και άρα ούτε για εθνική εξάρτηση. Περιέργως, αντίθετοι σ' αυτή την τοποθέτηση είναι όχι τόσο οι εθνικιστές όσο οι υποτιθέμενοι διεθνιστές και οπαδοί της ταξικής θεωρίας.

Η άποψη ότι το έθνος μαραίνεται είναι το ίδιο λαθεμένη με την άποψη ότι το έθνος δεν μαραίνεται. Πολύ απλά γιατί το έθνος δεν είναι κάτι το υλικό που υπάρχει ή δεν υπάρχει αλλά ένα λογικό σχήμα, ένα λογικό σύνολο, που σχηματίζεται με βάση, όχι μια κοινή ιδιότητα αλλά μια κοινή αντίληψη, καθόλου υποχρεωτική. Το έθνος ως σχήμα υιοθετείται (με τη βία μερικές φορές) από τα μέλη του και χρησιμεύει, ή δεν χρησιμεύει, ανάλογα με τους ανθρώπους, τις καταστάσεις και τις εποχές που αφορά. Τελικά στην Ελλάδα, η καταπίεση ασκείται εν ονόματι του έθνους από μια εξουσία που δεν έχει εθνικό χαρακτήρα.

εξαρτημένη κοινωνία.

Αντίθετα απ' το σχήμα "έθνος", το σχήμα "κοινωνία" δεν σχηματίζεται, με βάση κοινές ιδέες αλλά κυρίως με βάση κοινές ιδιότητες και μάλιστα λειτουργικές. Οι εθνικά "ξένοι" που ζουν και εργάζονται σε έναν τόπο, δεν συμπεριλαμβάνονται ίσως στο έθνος αλλά συμπεριλαμβάνονται αναγκαστικά και εποικοδομητικά στην αντίστοιχη κοινωνία. Η εξάρτηση της κοινωνίας, που συνίσταται στην ανισότιμη σχέση των εσωτερικών της λειτουργιών, με τις εξωτερικές λειτουργίες άλλων κοινωνιών, ότι όνομα κι αν της δώσουμε, είναι οδυνηρά πραγματική και όχι συμβολική.

Στην διάρκεια της διακυβέρνησης της Ελλάδας από το ΠΑΣΟΚ, εκτός των σοσιαλιστικών επαγγελιών αθετήθηκαν και οι εθνικές επαγγελίες. Οι έλληνες δεν έγιναν νοικοκυραίοι στο σπίτι τους αλλά σταδιακά έπαψαν να το απαιτούν! Άλλωστε ούτε απ' τα δεξιά κατηγορούσε κανείς το ΠΑΣΟΚ ότι έθιγε τα ιερά και τα όσια της ξενοδουλίας, ούτε όμως και από τα αριστερά ότι δεν τα έθιγε. Η απεμπόληση ωστόσο των αιτημάτων της ανεξαρτησίας, δεν οφείλεται μόνο στον συμβιβασμό των πολιτικών δυνάμεων με το καθεστώς της εξάρτησης αλλά και με την σημαντική τροποποίησή της.

Η εξάρτηση σήμερα φτάνει στα όριά της

Η Ελλάδα συνεχίζει να είναι μια χώρα εξαρτημένη. Τόσο εξαρτημένη που κανείς δεν τολμάει να θέσει το ζήτημα της ανεξαρτησίας. Οι αναφορές του ΚΚΕ και των άλλων σκληρών της Αριστεράς στον ιμπεριαλισμό είναι ουσιαστικά ένα λογοκοπικό μοιρολόι για τις επιπτώσεις της εξάρτησης και όχι πολιτική ανεξαρτησίας. Άλλωστε κάτω από την επιδίωξη της εθνικής ανεξαρτησίας, ήταν πάντα κρυμμένη η επιδίωξη μιας άλλης εξάρτησης. Αυτό με ειδικό τρόπο ισχύει και για την πολιτική της Αριστεράς αλλά εδώ το παρακάμπτουμε.
Τα κλασικά στοιχεία της εξάρτησης είναι σήμερα παρόντα και αυξημένα: Οικονομική βοήθεια, δανεισμός, καταμερισμός παραγωγικής δραστηριότητας με βάση τους όρους της βοήθειας και του δανεισμού.

Παράλληλα πολιτική και πολιτιστική εξάρτηση. Το νέο στοιχείο της παγκοσμιοποίησης ή της αυτοκρατορίας, είναι η κατάλυση της διοικητικής αυτοτέλειας των εξαρτημένων χωρών. Η επιβολή δεν ασκείται πλέον μέσω διπλωματικών ή συμμαχικών πιέσεων αλλά με την επέκταση των λειτουργιών και μηχανισμών της εξάρτησης στο σώμα της εξαρτημένης κοινωνίας.

Η αμηχανία, μπροστά στην εκσυγχρονισμένη εξάρτηση, οφείλεται στο ότι δεν προκαλεί ουσιαστικές πολιτικές αντιθέσεις. Η οργανική εξάρτηση, τυπική από την Ε.Ε. ουσιαστική από τις ΗΠΑ, κάνει τα παλιά συνθήματα όπως "Έξω από το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ" κούφια. Απ' την άλλη μεριά, κάθε προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης από το σημερινό αυτοκρατορικό κέντρο (προβληματική καθ' εαυτή όπως φαίνεται με το Ιράκ), οδηγεί στην αγκαλιά κάποιου επίδοξου κέντρου.

Η ραγδαία ωστόσο οργανική ολοκλήρωση της εξάρτησης, μεταφέρει τις αντιθέσεις απ' το πολιτικό στο κοινωνικό πλαίσιο. Τα ευρωπαϊκά προγράμματα, είναι σήμερα νέου τύπου σχέδια Μάρσαλ. Παλιά, μερικοί εθνικόφρονες αετονύχηδες, πλούτισαν εξαγοράζοντας την εθνική εξάρτηση με μερικά ψίχουλα ελεημοσύνης. Απλοποιώντας ένα πολύπλοκο ζήτημα, μπορούμε να πούμε ότι σήμερα, στα πανεπιστήμια, και στους χώρους που ζει και εργάζεται η νέα γενιά της ("ντόπιας" και "ξένης") κοινωνίας μας, μερικοί ευαίσθητοι αετονύχηδες, "πλουτίζουν" και "δοξάζονται", αποπειρώμενοι να κρατήσουν εξαρτημένη την αυριανή κοινωνία. Οι προηγούμενοι το κατόρθωσαν, οι σημερινοί είναι απίθανο να το κατορθώσουν.