Η προοπτική της κυπριακής κοινωνίας, ήταν θολή πριν απ' το δημοψήφισμα και παραμένει θολή την επόμενη μέρα. Στις ατέλειωτες συζητήσεις του τηλεοπτικού κοινοβουλίου, προσφέρεται θέαμα, λέγονται ενδιαφέροντα πράγματα, αλλά συμπέρασμα δεν βγαίνει. Ούτε η διάταξη των πολιτικών δυνάμεων που συγκρούονται φωτίζεται, ούτε η ιστορική δυναμική που θα καθορίσει την έκβαση της σύγκρουσης εξηγείται. Τα πρόσωπα που μετέχουν στις συζητήσεις και που συνδέονται με κόμματα και πολιτικές τάσεις, με τον ακαδημαϊκό χώρο και τους μηχανισμούς ενημέρωσης και ακόμη οι μεμονωμένες προσωπικότητες της ευρύτερης πολιτικής σκηνής, όχι μόνο δεν μπορούν να λύσουν το κυπριακό πρόβλημα, αλλά ούτε μπορούν να αναγνωρίσουν την ουσία του.

Το κυπριακό πρόβλημα είναι μια από τις εκφράσεις της διαρκούς, βαθιάς και παγκόσμιας κρίσης που μαστίζει το εξουσιαστικό κοινωνικό σύστημα. Δεν μπορεί επομένως ούτε να ερμηνευθεί ούτε καν να διατυπωθεί από αυτούς που επανδρώνουν το σύστημα και που η ίδια τους η πολιτική υπόσταση είναι η αποκρυστάλλωση της κρίσης. Είναι φανερό ότι δεν υπάρχει λύση του κυπριακού χωρίς μια ριζική ανακατάταξη. Είναι όμως εξίσου φανερό ότι σε μια τέτοια ανακατάταξη καμιά από τις σημερινές κομματικές συγκροτήσεις δεν θα έχουν θέση. Ήδη χωρίς να αλλάξουν τα δεδομένα όλα τα κόμματα μιλούν για συμμετοχικότητες και επανιδρύσεις. Αν αλλάξουν και τα δεδομένα, η μόνη ρεαλιστική πρόταση θα είναι ένα άλμα στο κενό. Ποιος θα μπορεί να το προτείνει;

Το παράδειγμα του αποτυχημένου πειράματος στην Κύπρο είναι εξαιρετικά διδακτικό. Ουδείς διαφωνούσε ότι το σχέδιο Ανάν ήταν ένα σύμπτωμα της υπάρχουσας πολιτικής κρίσης και ότι η "λύση" που προέβλεπε ήταν βαριά εκτρωματική. Η πείρα αποδεικνύει ότι οι καρποί των προωθούμενων πολιτικών διαδικασιών είναι κατά κανόνα θνησιγενής. Όλα αυτά συνομολογήθηκαν. Κι όμως ουδείς τόλμησε να υποψιαστεί ότι οι ίδιες οι διαδικασίες είναι προβληματικές και ότι αυτοί που τις κινούν βρίσκονται σε πλήρη σύγχυση για να μην πούμε σε πλήρη άνοια. Αντίθετα οι υπηρεσίες σαν αυτές που προσφέρθηκαν στην διάρκεια αυτής της επιχείρησης θεωρήθηκαν το άκρον άωτον της διπλωματίας!

Ο σεβασμός κάθε έξωθεν ή άνωθεν λύσης, είναι σύμφυτος στην ελληνική πολιτική, από κτίσεως κράτους. Αλλά στο κοινωνικό επίπεδο που είναι και το καθοριστικό, τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Η κοινωνική βάση της Κύπρου ανάγκασε τους πολιτικούς να αποκηρύξουν το σχέδιο Ανάν ακόμα και προκειμένου να το σώσουν. Δεν κατάφερε να τους αναγκάσει όμως να αμφισβητήσουν το κύρος του επιβεβλημένου δημοψηφίσματος και να τους στρέψει ήδη σε μια εσωτερική αναζήτηση λύσης. Την επόμενη μέρα στο τηλεοπτικό κοινοβούλιο άρχισαν κιόλας νέοι γύροι συζητήσεων. Θα αναζητηθούν και θα επιζητηθούν, θα δοκιμαστούν και θα αποτύχουν, πολλές ακόμη μορφές έξωθεν πολιτικών επεμβάσεων, όπως η τελευταία. Όμως ακόμα κι αν βρεθεί τρόπος να ανατραπεί το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, η αντιφατική του απάντηση θα παίρνει σταδιακά το μοναδικό νόημα που μπορεί να έχει: ναι στην ενότητα της κοινωνίας, όχι στην υπαγόρευση της εξουσίας.