Σελίδες Κριτικής | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 35840
Κοινωνικές Αντιθέσεις από την θέση των Σελίδων Κριτικής
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Πέμπ, 30 Ιουλ 2009

Τι είναι οι σελίδες κριτικής

Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για την ιστορία αυτού του δικτυακού τόπου μέσα από τα σημειώματα που έχω γράψει μέχρι σήμερα. Εδώ δυο λόγια μόνο, για να ξεκαθαρίσω την θέση μου στην φάση που αρχίζει σήμερα.

Οι Σελίδες Κριτικής υπήρξαν πριν απ' όλα προϊόν μιας αντίφασης. Από την μια μεριά οι δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία και από την άλλη μεριά τα αξεπέραστα εμπόδια που δημιουργεί οποιαδήποτε οργανωμένη συλλογικότητα στην έκφραση του ατομικού λόγου! Η αντίφαση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι συλλογικότητες, όπως τις ξέρουμε, έχουν ξεπεράσει τα όρια της χρησιμότητάς τους. Αυτή η αντίφαση ανοίγει έναν μοναδικό δρόμο: την απελευθέρωση του ατομικού λόγου από την καταδυνάστευση των συλλογικοτήτων και η αναζήτηση άλλων μορφών κοινωνικής πλαισίωσης. Αυτό τον δρόμο έχω αποφασίσει να ακολουθήσω με τις Σελίδες Κριτικής στο υπόλοιπο της ζωής μου.

Τι σημαίνει ατομικός λόγος.

Αυτό είναι ένα πολύπλοκο πρόβλημα που κυρίως σχετίζεται με την αντίληψη του ανθρώπινου ατόμου για την κοινωνία. Πολύ συνοπτικά, θεωρώ ότι υπάρχουν τρία επίπεδα ατομικού λόγου. Υπάρχει ο λόγος που εκφέρεται στο γενικό κοινωνικό επίπεδο και απαντά σε θεμελιώδη ερωτήματα, όπως ποιό είναι το νόημα της κοινωνίας και πώς ο κάθε άνθρωπος θεωρεί και θεωρείται ότι σχετίζεται με αυτήν. Υπάρχει έπειτα ο λόγος που εκφέρεται στο πολιτικό επίπεδο και απαντά στα ερωτήματα για την μορφή κοινωνικής οργάνωσης και την θέση του κάθε ανθρώπου μέσα σ' αυτήν. Υπάρχει τέλος ο λόγος που εκφέρεται στο επίπεδο της κοινωνικής προοπτικής δηλαδή στο επίπεδο της ιστορίας και απαντά στα ερωτήματα της μελλοντικής κοινωνίας.

Η σύνδεση των επιπέδων του λόγου.

Ο διαχωρισμός επίπεδων λόγου δεν είναι παρά ένα νοητικό σχήμα, που όμως θεωρώ ότι μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της σημερινής κατάστασης στην επικοινωνία. Ωστόσο δεν μπορεί παρά να υπάρχει ένας μόνο τύπος πραγματικού ατομικού λόγου σε ένα χάος εκδοχών που συντίθεται με επίσης χαοτικό τρόπο σε έναν κοινωνικό λόγο. Είναι ακόμα πολύ νωρίς για να μπορέσει να προσεγγιστεί αποτελεσματικά η πραγματικότητα του ατομικού και κοινωνικού λόγου. Είναι όμως δυνατόν να αρχίσει να διαλύεται η σύγχυση που προκαλείται από την έλλειψη διακρίσεων ανάμεσα στα διαφορετικά χαρακτηριστικά του λόγου.

Το ζήτημα της κοινωνικής προοπτικής.

Αυτό που χαρακτηρίζει τόσο την ατομική όσο και την κοινωνική συνείδηση στην εποχή μας είναι η έλλειψη μιας συνειδητής αντίληψης για την κοινωνική προοπτική. Έχει αποσιωπηθεί σήμερα το ερώτημα σχετικά με το είδος και την σημασία της κοινωνικής αλλαγής. Και παρόλο που σύμφωνα με το σχήμα των επιπέδων του λόγου, που εκτέθηκε πιο πάνω, αυτό το ερώτημα είναι το πιο εξειδικευμένο, η αποσιώπηση του επηρεάζει και το πολιτικό και το κοινωνικό επίπεδο. Η απάντηση που δίνεται στο ερώτημα της προοπτικής είναι αυτή που εμπεριέχεται στις απαντήσεις που δίνονται στα ερωτήματα των άλλων δύο επιπέδων του λόγου. Όταν το ερώτημα αυτό όχι μόνο δεν απαντιέται αλλά ούτε καν τίθεται είναι φυσικό η κοινωνία να βρίσκεται σε πλήρη αμηχανία σε όλα τα επίπεδα.

Η παράκαμψη των κοινωνικών αντιθέσεων.

Η αντίθεση γύρω από το ζήτημα της κοινωνικής προοπτικής εκδηλώνεται στο επίπεδο της ιστορικής σκέψης, γεννιέται όμως στο επίπεδο της κοινωνικής βάσης. Μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις και μέσα από τις κοινωνικές αντιθέσεις διαμορφώνονται ερωτήματα που περνάνε στα επίπεδα της πολιτικής σκέψης και της ιστορικής σκέψης και οι απαντήσεις που δίνονται δημιουργούν διακρίσεις σε επίπεδο λόγου που επιστρέφουν γενικευμένες  στο κοινωνικό σύνολο και ενσωματώνονται στον κοινωνικό λόγο και στις κοινωνικές αντιθέσεις. Αυτή η κυκλική εκ πρώτης όψεως, αλλά διαλεκτική στην πραγματικότητα, κοινωνική διαδικασία σήμερα φαίνεται να μην λειτουργεί.  Φαίνεται σαν να μην τίθεται πλέον ζήτημα προοπτικής, σαν να μην υπάρχει πλέον ζήτημα κοινωνικής αλλαγής.

Οι ψευδείς κοινωνικές αντιθέσεις

Η ουσία των κοινωνικών σχέσεων είναι ακριβώς η αντίθεση πάνω στο ζήτημα της κοινωνικής προοπτικής. Όταν, όπως συμβαίνει σήμερα, αυτή η αντίθεση για λόγους ιστορικούς αποσιωπάται από το σύστημα εξουσίας, αναπόφευκτα θα πάρουν την θέση της άλλες αντιθέσεις είτε δευτερεύουσες είτε ψευδείς. Αυτό που συμβαίνει σήμερα ασφαλώς χρειάζεται σοβαρή μελέτη. Είναι όμως φανερό ότι οι παράγοντες του εξουσιαστικού συστήματος προκειμένου να κρύψουν την πλήρη ανεπάρκειά του, έχουν στρέψει την συντηρητική πλευρά της κοινωνίας, στην αντιπαράθεση της σκανδαλοθηρίας και την ριζοσπαστική πλευρά της κοινωνίας στην αντιπαράθεση των "αντί"  κινημάτων εν όψει μιας πλαστής κοινωνικής αλλαγής. Στην πραγματικότητα και οι δυό τάσεις εκφράζουν το όραμα μιας εναλλακτικής εξουσίας. Η υποκατάσταση όμως  των πραγματικών αντιθέσεων με ψευδείς δημιουργεί και οξύνει πραγματικές εξουσιαστικές αντιθέσεις που αν δεν αναστραφούν θα παρασύρουν την κοινωνία σε νέου τύπου αλλά πρωτοφανούς έκτασης αιματηρές συγκρούσεις και καταστροφές.

Οι πραγματικές κοινωνικές αντιθέσεις.

Οι παρατηρήσεις που προηγήθηκαν θα οδηγούσαν σε μια καταθλιπτική απαισιοδοξία αν δεν συμπληρωνόντουσαν με μια επιπλέον παρατήρηση:  Οι δευτερεύουσες ή / και ψευδείς  αντιθέσεις αποτελούν μια διαλεκτική ενότητα με την πρωτεύουσα ή / και πραγματική αντίθεση. Αποτελούν με άλλα λόγια μέρος του ίδιου κοινωνικού φαινομένου. Τελικά, όσο περισσότερο επιταχύνεται η ανάπτυξη μιας τεράστιας ποικιλίας δευτερευουσών και ψευδών κοινωνικών αντιθέσεων στην θέση της κύριας και πραγματικής κοινωνικής αντίθεσης, τόσο περισσότερο επιταχύνεται μια δυσνόητη και πολύπλοκη διαδικασία επαναφοράς των κοινωνικών αντιθέσεων στον χώρο του πραγματικού.

Κοινωνικές αντιθέσεις και λόγος

Η διαδικασία επαναφοράς των κοινωνικών αντιθέσεων στον χώρο του πραγματικού είναι δυσνόητη και πολύπλοκη, τόσο ώστε η λεπτομερειακή περιγραφή της είναι μάταιη. Ωστόσο αυτή η τόσο πολύπλοκη διαδικασία έχει ταυτόχρονα μια απλούστατη βάση. Αποτελεί ταυτόχρονα, και στην ουσία της, μια διαδικασία μεταφοράς των κοινωνικών αντιθέσεων από τον χώρο του έμπρακτου λόγου στον χώρο του ρητού λόγου. Εδώ όμως πρέπει να γίνει μια διάκριση ανάμεσα στον ατομικό ρητό λόγο που επιτρέπει η τεχνολογία της εποχής μας και στην ακατάσχετη εκτός θέματος φλυαρία προς την οποία προσπαθούν οι παράγοντες του εξουσιαστικού συστήματος να στρέψουν την χρήση των δυνατοτήτων που δίνει η τεχνολογία.

Το βάρος του λόγου και η αφασία της φλυαρίας.

Η εκτός θέματος φλυαρία που παρατηρείται στην εποχή μας, είτε με την μορφή του λεγόμενου spamming  είτε με την μορφή του λεγόμενου trolling δεν είναι στην πραγματικότητα ρητός λόγος αλλά μια από τις αθλιότερες μορφές έμπρακτου λόγου. Πρόκειται ουσιαστικά για μια στυγνή βίαια πρακτική που εξαπολύεται μέσα στο πλαίσιο του εξουσιαστικού συστήματος προκειμένου να εμποδιστεί η μεταφορά των κοινωνικών αντιθέσεων στον εξυγιαντικό χώρο του πραγματικού. Ωστόσο η αντιπαράθεση ανάμεσα στον πραγματικό κοινωνικό λόγο και την εξουσιαστική αφασία της φλυαρίας δεν είναι παρά μια από τις δευτερεύουσες ή ψευδείς κοινωνικές αντιθέσεις και επομένως δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει την μοίρα της μεταφοράς της στον χώρο του πραγματικού, πολύ πιο εύκολα από την βαριά αιματηρή βία, όπου θα διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη αποδίδοντας όλα τα χρήσιμα δομικά στοιχεία της στον απελευθερωμένο  ρητό λόγο.

Το κοινωνικό άτομο και η μεταφορά στο πραγματικό.

Όλη αυτή η ανάλυση που προηγήθηκε θα ήταν άχρηστη χωρίς την παρατήρηση ότι τελικά αυτή η μεταφορά είναι υπόθεση του ατομικού λόγου. Ότι δηλαδή καμιά συλλογικότητα δεν μπορεί να ούτε να αποφασίσει ούτε να εφαρμόσει την πρακτική της απόδοσης των κοινωνικών αντιθέσεων στο επίπεδο του ρητού λόγου, αλλά το κάθε μεμονωμένο άτομο. Είναι τα άτομα που μέσα από την ανάγκη τους να επιβεβαιώσουν δια της επικοινωνίας την κοινωνική ύπαρξή τους και μέσα από την καθημερινή τους τριβή μέσα στις μυλόπετρες των κοινωνικών αντιθέσεων θα καταλήξουν να αποκτήσουν την σκληρή πραγματική τους μορφή καθώς και την έκφραση που αντιστοιχεί σε αυτήν την σκληρή μορφή.

Συμπεράσματα

Οι σκέψεις που εκτέθηκαν εντελώς συνοπτικά μέχρι εδώ προέκυψαν μέσα από την δική μου καθημερινή τριβή μέσα στην δύνη των κοινωνικών αντιθέσεων στο διάστημα που αρχίζει με τις εκλογές του 2004 και τελειώνει με τις εκλογές του 2007. Σ' αυτό το διάστημα, κατά την γνώμη μου, ολοκληρώθηκε μια ριζική αλλαγή στον χώρο του εξουσιαστικού συστήματος, αλλαγή που έχει να κάνει με την σχέση αυτού του συστήματος με το κοινωνικό σύστημα.  Η εμπειρίες μου σ' αυτό το διάστημα με οδήγησαν σ' αυτές τις σκέψεις που με την σειρά τους με οδηγούν ανάμεσα στα άλλα και στο συμπέρασμα μιας ορισμένης πολιτικής γύρω από τις Σελίδες Κριτικής. Λεπτομέρειες και τεκμηρίωση αυτής της πολιτικής θα εκτεθούν προσεχώς. Προς το παρόν διατυπώνονται ορισμένες αρχές για το είδος της επικοινωνίας που θα προσπαθήσω να υπηρετήσει αυτός ο δικτυακός τόπος.

κείμενο pdf
Δεν υπάρχει !